انواع مرخصی در قانون کار

انواع مرخصی در قانون کار

به سختی می توان کارمندی را پیدا کرد که با مقوله مرخصی به چالش نخورده باشد. زندگی شغلی فقط بخشی از دغدغه های یک فرد است، گاها شرایطی پیش می آید که مجبور هستید برای رسیدگی به آن یک یا چند روز از کار فارغ شوید. اما به عنوان یک کارمند، قانون کار چه حقی را در این باره برایتان قائل شده؟ در این مقاله از فراپیام به انواع مرخصی در قانون کار و شرایط و محدودیت های آن می پردازیم.

مرخصی ها در کار به طور کلی به چهار دسته مرخصی استحقاقی، استعلاجی، بدون حقوق و زایمان تقسیم می شوند. مرخصی ازدواج، حج، فوت، بین تعطیلی و پاس شیر نیز در بعضی تقسیم بندی ها آورده شده است.

اما مفهوم مرخصی به چه معناست؛ مرخصی حقی است که برای کارگر به منظور فراغت از کار در روزهای غیر تعطیل در نظر گرفته می شود و مانند هر کشور دیگری، کشور ما نیز این حق را به رسمیت می شمارد و برای آن قوانین و ماده هایی تعریف کرده است.

مرخصی استحقاقی یا مرخصی سالانه تعداد ساعاتی در سال است که فراغت از کار حق مسلم کارگر است که استفاده از این ساعات بسته به سیاست های کارفرما ممکن است متغیر باشد. این مقدار برابر است با ۵/۲ روز مرخصی در هر ماه که معادل ۲۶ روز در سال می شود. چند نکته درباره مرخصی استحقاقی:

• روزهای جمعه جزو تعطیلی هفتگی کارگر است و استفاده از آن  مشمول مرخصی استحقاقی نمی شود.
• هر کارگر تنها می تواند ۹ روز از مرخصی استحقاقی خود در هر سال را برای سال بعد ذخیره کند.
• علاوه بر ۲۶ روز مرخصی استحقاقی، چهار جمعه در هر ماه و یازدهم اردیبهشت مصادف با روز کارگر نیز از حقوق بدیهی کارگر برای ترک کار محسوب می شود.
• همین طور در مورد مشاغل سخت و پر خطر، بنا به ماده ۶۵ قانون کار، مرخصی استحقاقی به پنج هفته افزایش می یابد. که استفاده از آن در پایان هر شش ماه از سال ممکن خواهد بود.

مرخصی ساعتی نیز بخشی از مرخصی استحقاقی است که فرد در موارد نیاز روزانه از آن استفاده می کند و مجموع آن از کل مرخصی استحقاقی کسر می شود. این ساعات در شرکت های مختلف از ۲ ساعت تا ۶ ساعت قابل تغییر است اما ذکر این نکته که اگر به ۸ ساعت در روز برسد، یک روز کامل محاسبه می شود حائز اهمیت است.

چنان چه میزان مرخصی ساعتی از میزان مرخصی استحقاقی در ماه بیشتر شود برای آن حکم مرخصی بدون حقوق در نظر گرفته می شود و حتی کارفرما می تواند برای آن ساعات حق بیمه هم رد نکند.

مرخصی استعلاجی یا مرخصی ایام بیماری از جمله مرخصی هاییست که زمان مشخص و محدودیت خاصی ندارد. هر زمان کارگر از لحاظ جسمی و یا روحی دچار بیماری شود می تواند از مرخصی استعلاجی استفاده کند. مدت زمان این مرخصی باید توسط پزشک معتمد و معالج یا کمیسون پزشکی سازمان تامین اجتماعی تایید شود تا طبق ماده ۷۴ قانون کار و ۵۹ قانون تامین اجتماعی جزو سوابق کار و بازنشستگی کارگر به شمار بیاید و برای آن دست مزد تعریف شود.

سقف مرخصی استعلاجی چهار ماه است اما در صورت تایید پزشک معتمد و شورای عالی پزشکی این مدت تا یک سال هم قابل افزایش است و در صورتی که بیماری لاعلاج تشخیص داده شود می توان کارگر را بازنشسته کرد.

تاییدیه پزشک های معتمد سازمان تامین اجتماعی برای مرخصی های ۱۵ تا ۶۰ روز واجب است و چنان چه این مدت بیشتر از ۶۰ روز باشد باید به تایید شورای پزشکی برسد.

در غیر این صورت و موارد کمتر از ۷ روز در هر نوبت، تایید پزشک معالج کفایت می کند که در صورت بعد از اتمام این دوره فرد می تواند دوباره به کار خود بازگردد.

در قانون تامین اجتماعی بندی نیز به تعریف بیماری اختصاص یافته که بنا بر آن بیماری، وضع جسمی و یا روحی ای است که انجام خدمات درمانی را ایجاب می کند یا موجب عدم توانایی موقت اشتغال به کار می شود.

مرخصی ازدواج و فوت طبق ماده ۷۳ در موارد ازدواج دائم و فوت همسر، پدر و مادر و یا فرزند به مدت سه روز قابل استفاده می باشد. این مرخصی از مرخصی استحقاقی کسر نخواهد شد و تنها در زمان ازدواج و یا مرگ افراد مذکور قابل استفاده هستند و نمی توان آن ها را به وقتی دیگر موکول کرد.

مرخصی بارداری و زایمان که طبق قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده در سال ۹۲ در بخش های دولتی و غیر دولتی برابر با ۹ ماه برای زنان کارگر در نظر گرفته می شود.

همسران ایشان نیز می توانند از ۲ هفته مرخصی با حقوق، بدون کسر از مرخصی استحقاقی بهره مند شوند که البته این قوانین در بخش خصوصی با کمی تفاوت در حال اجراست؛ مقدار مرخصی برای زنان شاغل در دوره بارداری و زایمان مجموعا ۶ ماه در نظر گرفته می شود و مرخصی همسران ایشان تنها در صورت تایید کارفرما موجه خواهد بود.

در هر دو بخش دولتی و خصوصی حقوق این ایام توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت می شود و پس از پایان این دوره فرد می تواند به شغل خود بازگردد در حالی که چند ماه غیبت وی جزو خدمت او محسوب شده است.

نوع دیگر مرخصی که برای زنان در نظر گرفته شده است، مرخصی پاس شیر است که بنا به ماده ۶ قانون ترویج تغذیه نوزاد با شیر مادر، مادران تا دوسال بعد از تولد نوزاد می توانند روزانه یک ساعت، یا اول ساعت کاری و یا در انتهای آن به منظور شیردهی به نوزاد خود محل کار را ترک کنند. اگر مادری صاحب دو یا چند قلو باشد این مقدار به دو ساعت افزایش می باید.

مرخصی بدون حقوق از نامش پیداست؛ مرخصی ای که بر خلاف موارد فوق، استفاده کنندگان از آن مشمول دریافت حقوق نمی شود. این نوع از مرخصی تا حداکثر دو سال قابل استفاده است و تنها در شرایطی که کارفرما با آن موافقت کند قابل اجراست.

چرا که بعد از این مدت باید این حق را به کارگر داد که بتواند به کار سابقش بازگردد. شرایط استفاده از مرخصی بدون حقوق شامل مرخصی به منظور تحصیل ( که در این صورت تا دو سال دیگر نیز قابل تمدید است.)، سفرهای طولانی، گذراندن دوره های آموزشی و یا درگیری های خانوادگی می باشد.

نویسنده: احسان مهدیزاده