یکی از اصول حسابداری، آشنایی با ماهیت حساب‌ها است. اهمیت آشنایی با ماهیت حساب‌ها در حسابداری از این جهت است که یک ابزار کاربردی به‌حساب می‌آید و برای انجام هر عملیاتی یا ثبتی در دفاتر حسابداری، به آن نیاز دارید.
شما باید تسلط کافی روی ماهیت حساب‌ها در حسابداری داشته باشید، به‌طوری‌که بدون نیاز به فکر کردن و به‌سرعت هر تغییری که لازم است را در حساب‌ها ایجاد کنید. با ما در این مقاله همراه شوید تا به‌طور کامل با ماهیت حساب‌ها، انواع و مفهوم آن‌ها آشنا شوید.
ماهیت حساب ها در حسابداری
معمولا در ترازنامه، دارایی‌ها را در سمت راست و سرمایه‌ها و بدهی‌ها را در سمت چپ می‌نویسند و یک فرمول وجود دارد که از تعادل موجود بین دو طرف به‌دست‌آمده است: بدهی + سرمایه = دارایی
- ماهیت بدهکار حسابداری
- ماهیت بستانکار حسابداری
- ماهیت خنثی حسابداری
- ماهیت دوگانه حسابداری
به‌طورکلی، چهار نوع ماهیت مختلف در حسابداری وجود دارد. هرکدام از این چهار مورد از ماهیت حساب‌ها، ویژگی خاصی دارند. حال برای آن که تشخیص دهید که هر حساب کدام یک از این چهار نوع ماهیت را دارد، نکاتی که در ادامه به آن می‌پردازیم را به دقت دنبال کنید.
ماهیت بدهکار در حسابداری
همان‌طور که گفتیم عنوان دارایی‌ها در سمت راست نوشته می‌شود. درواقع این موضوع به این مفهوم است که هر چیزی که زیرمجموعه دارایی‌ها به‌حساب می‌آید، زیر همین بخش ثبت می‌شود. ازجمله این موارد می‌توان، موجودی نقد، موجودی کالا، حساب‌های دریافتنی، دارایی‌های ثابت، بانک، هزینه‌ها و بهای تمام‌شده و… را نام برد.
ماهیت بخش دارایی‌ها و هزینه‌ها و زیرمجموعه‌های مرتبط با آن‌ها در حسابداری، ماهیت بدهکار است. به‌طورکلی حساب‌های گیرنده، همگی ماهیت بدهکار را به خود می‌گیرند. حال ماهیت بدهکار داشتن به چه معناست؟
به این معناست که افزایش موجودی حساب مذکور را به‌عنوان بدهکاری در نظر می‌گیریم و کاهش آن را به‌عنوان بستانکاری ثبت می‌کنیم. بنا بر توضیحی که داده شد، وقتی یک حساب ماهیت بدهکار دارد، تغییرات افزایشی در آن باعث بدهکاری و تغییرات کاهشی در آن سبب بستانکاری می‌گردد.
ماهیت بستانکار در حسابداری
حساب‌های بستانکار برعکس حساب‌هایی که در بالا ذکر شد و ماهیت بدهکار دارند، حساب‌های ارزش دهنده در نظر گرفته می‌شوند و دارای ماهیت متفاوتی هستند. ازجمله مواردی که این ماهیت را دارند، می‌توان به حساب‌های سرمایه، بدهی، پیش دریافت، حقوق صاحبان سهام و درآمد اشاره کرد.
در این‌گونه حساب‌ها برخلاف حساب‌هایی با ماهیت بدهکار، افزایش موجودی نشان‌دهنده بستانکاری و کاهش آن نشان‌دهنده بدهکاری است. همچنین به این نکته توجه داشته باشید که مانده این‌گونه حساب‌ها باید بستانکار باشد، یعنی به‌طورکلی مانده حساب‌هایی که ماهیت بدهکار دارند، باید بدهکار باشد و حساب‌هایی با ماهیت بستانکار باید مانده بستانکار داشته باشند.
ماهیت دوگانه حسابداری
همان‌طور که در بخش‌های قبلی توضیح داده‌ایم هرکدام از ماهیت‌های ذکرشده، باید در جای مشخصی از ترازنامه ثبت شوند، در قسمت چپ یا راست آن، اما حساب‌هایی نیز وجود دارند که ماهیت دوگانه دارند. این‌گونه از حساب‌ها می‌توانند در سمت چپ یا راست معادلات حسابداری ثبت شوند.
همچنین بخوانید : بدهکار و بستانکار در حسابداری چیست؟
همچنین در پایان سال هنگام محاسبه مانده‌ها، حساب‌هایی با ماهیت دوگانه می‌توانند هم بدهکار باشند و هم بستانکار. در اصل حساب‌هایی که افزایش یا کاهش را در هردو سمت بدهکار و بستانکار ثبت می‌کنند، حساب‌هایی با ماهیت دوگانه در نظر گرفته می‌شوند. مثلا حساب جاری شرکا در حسابداری، دارای ماهیت دوگانه است و در این دسته قرار می‌گیرد.
ماهیت خنثی حسابداری
حساب‌هایی با ماهیت خنثی، حساب‌هایی هستند که درواقع ماهیتی ندارند و فقط جنبه تعهدی آن‌ها مدنظر است. تا اینجا به‌طور کامل ماهیت حساب‌ها را در حسابداری موردبررسی قرار دادیم، اما ماهیت خنثی شرایط متفاوتی با ماهیت حساب‌های قبلی دارد. در اصل تغییراتی که در این نوع از حساب‌ها ایجاد می‌شود، جزء رویدادهای مالی به‌حساب نمی‌آید.
ماهیت حساب‌های انتظامی جزء همین دسته قرار می‌گیرد و ماهیتی خنثی دارد. حال برای تشخیص بهتر و راحت‌تر این‌گونه حساب‌ها ۳ ویژگی مهم و اصلی آن‌ها را بیان می‌کنیم:
- حساب‌هایی با ماهیت خنثی، طرف هیچ حساب مالی قرار نمی‌گیرند.
- این نوع از حساب‌ها، در گزارش‌ها به‌طور عمده نمایش داده نمی‌شوند، مگر در زمان ارائه کلی آمارها.
- این‌گونه حساب‌ها، ثبت مشابهی در حساب‌های پرداختی یا دریافتی دارند.
جدول شناسایی ماهیت حساب‌ها
با توجه به گستردگی مفاهیم مختلف حساب‌های حسابداری، داشتن آگاهی کامل از ماهیت حساب‌ها کار ساده‌ای نیست. اگر شما در هنگام کار با مفاهیم کامل این حساب‌ها آشنا نباشید، در هنگام کار، حتی کار با نرم افزار حسابداری به مشکلات زیادی برمی‌خورید. در ادامه می‌خواهیم ماهیت حساب‌ها در حسابداری را بررسی کنیم و با انواع سرفصل حساب‌ها آشنا شویم.
ماهیت درآمد در حسابداری
در ابتدا قبل از معرفی حساب درآمد، باید بدانید که حساب درآمد، ماهیت بستانکار دارد، بنابراین حساب درآمد در سمت چپ ترازنامه باید ثبت گردد.
حال می‌خواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که ماهیت حساب درآمد در حسابداری چگونه تشخیص داده می‌شود؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم که درآمد حاصل از فروش یک کالا یا ارائه خدمات مختلف به مشتریان، باعث افزایش در سرمایه خواهد شد.
بنابراین حساب درآمد که ماهیت بستانکار دارد، با هر افزایش در حساب، بستانکار و با هر کاستی در حساب، بدهکار می‌شود و همان‌طور که گفتیم به این نکته توجه کنید که باقی‌مانده حساب درآمد هم باید بستانکار باشد.
ماهیت خرید در حسابداری
در ابتدا باید بدانید که ماهیت حساب خرید، بدهکار است. حساب خرید، حسابی است که قیمت کالاهای خریداری‌شده در یک دوره در آن ثبت می‌شود. حال خریدها می‌توانند نقدی یا نسیه باشند، تفاوتی ندارد، در هر حالت با خرید کالا این حساب افزایش خواهد یافت و درنتیجه آن ماهیت حساب خرید، بدهکار می‌شود.
بنابراین کاهش در حساب خرید، سبب بستانکار شدن آن می‌شود. از مواردی که جزء حساب‌های خرید به‌حساب می‌آیند، می‌توان به برگشت از خرید، تخفیفات یا تخفیفات نقدی خرید اشاره کرد.
ماهیت فروش در حسابداری
حساب فروش در حسابداری، ماهیت بستانکار دارد. درواقع حساب فروش، حسابی است که یک موسسه بازرگانی با فروش کالا یا ارائه خدمات به مشتریان، باعث می‌شود که این حساب افزایش یابد و به‌صورت بستانکار ثبت گردد، اما همان‌طور که می‌دانید اگر کاهش یابد، بدهکار می‌شود.
هنگامی‌که حساب‌های کاهنده درآمد کاهش یابند، باعث می‌شوند که حساب فروش هم کاهش یابد. برای فهم بهتر شما باید بگوییم که وقتی حساب‌هایی مثل تخفیفات نقدی فروش یا برگشت از فروش و تخفیفات افزایش پیدا کند، حساب به‌عنوان بدهکار ثبت می‌شود، زیرا حساب فروش کم می‌شود.
ماهیت حساب جاری شرکا در حسابداری
ماهیت حساب جاری شرکا در حسابداری، به‌صورت دو گانه است. یعنی این حساب می‌تواند یک‌بار زیرمجموعه حساب کل حساب‌های دریافتی دیگر و بار دیگر زیرمجموعه حساب کل حساب‌های پرداختی دیگر قرار گیرد.
در هر حالت ماهیت آن بستگی به ماهیت حساب‌های دریافتی دیگر و حساب‌های پرداختی دیگر دارد. درواقع حساب جاری شرکا، برای دریافت‌ها و پرداخت‌های نقدی سهامداران استفاده می‌شود.
حساب جاری شرکا، می‌تواند یک حساب کمکی برای حسابداران یک شرکت به‌حساب بیاید و تبادلات مالی میان شرکا و شرکت را نشان می‌دهد. دقت داشته باشید، هنگامی‌که حساب جاری شرکا بستانکار باشد، یعنی شرکت به سهامداران خود بدهکار است و برعکس وقتی حساب جاری شرکا، بدهکار باشد، یعنی سهامداران به شرکت خود بدهکار هستند.
ماهیت حساب جاری کارکنان در حسابداری
وقتی به‌حساب جاری کارکنان می‌رسیم، برای فهمیدن ماهیت آن بهتر است ابتدا ماهیت حساب‌های دریافتی را بدانیم، زیرا حساب جاری کارکنان از زیرمجموعه‌های آن است. حال باید بدانیم حساب‌های دریافتی چیست؟ درواقع حساب‌های دریافتی، مطالبات شرکت از افراد و دیگر شرکت‌ها را نشان می‌دهد.
بنابراین حساب جاری کارکنان همانند آن، میزان مطالبات شرکت را از کارکنان و پرسنل خود را نمایش می‌دهد. به‌عنوان مثال مساعده‌هایی که به کارکنان پرداخت‌شده، جزء حساب جاری کارکنان به‌حساب می‌آید. با توجه به توضیحات داده‌شده، حساب جاری کارکنان ماهیت بدهکار دارد.
ماهیت حساب ذخیره استهلاک
حساب ذخیره استهلاک جزء بدهی‌ها به‌حساب می‌آید، بنابراین همان‌طور که توضیح دادیم ماهیت آن بستانکار می‌شود. هنگامی‌که حساب ذخیره استهلاک افزایش پیدا کند، بستانکار و هنگامی‌که از آن کاسته می‌شود، بدهکار می‌شود.
حساب ذخیره استهلاک جزء حساب‌هایی است که برای به دست آوردن دقیق مبلغ دارایی به‌صورت کاهنده مورد استفاده قرار می‌گیرد، پس هرچقدر از مانده آن کم کنید، درواقع میزان دقیق و واقعی دارایی شما را نشان می‌دهد. با در نظر گرفتن توضیحاتی که داده شد، تشخیص ماهیت حساب ذخیره استهلاک حائز اهمیت است.
حساب ذخیره استهلاک که جزء حساب‌های کاهنده دارایی است، گاهی اوقات در ترازنامه به‌طور مستقیم از دارایی‌ها کم می‌شود و بعضی از آن‌ها که جزء گروه بدهی به شمار می‌روند، در هنگام پرداخت، باعث کاهش دارایی می‌گردند.
ماهیت حساب هزینه
برای تشخیص ماهیت حساب هزینه، همانند تشخیص ماهیت حساب ذخیره استهلاک، عمل می‌کنیم. یعنی در حساب ذخیره استهلاک با توجه به تاثیر آن بر دارایی‌ها، ماهیتش را تشخیص دادیم، اینجا هم برای تشخیص ماهیت حساب هزینه، باید تاثیر آن را روی حساب سرمایه موردبررسی قرار دهیم. طبق تعریفی که داشتیم، هرچقدر هزینه‌های شرکت بالا برود، سرمایه آن کاهش می‌یابد.
به همین دلیل با پی بردن به ماهیت حساب سرمایه، ماهیت حساب هزینه هم به‌راحتی مشخص می‌شود. حالا ماهیت حساب سرمایه چیست؟ ماهیت حساب سرمایه، بستانکار است و افزایش آن باعث بستانکار شدن و بالعکس کاهش آن باعث بدهکار شدن می‌شود.
اگر به توضیحات بالا به‌خوبی دقت کنید متوجه می‌شوید که هزینه سبب کاهش موجودی سرمایه می‌گردد، پس آن را بدهکار می‌کند و درنتیجه ماهیت حساب هزینه هم بدهکار است.
توجه داشته باشید که هر قدر حساب هزینه افزایش یابد، به همان اندازه این حساب بدهکار می‌شود و برعکس، هرچقدر حساب هزینه کم شود به همان مقدار این حساب بستانکار خواهد شد. همان‌طور که می‌دانید هر شرکتی برای مدیریت بهتر هزینه‌هایش از چند حساب هزینه مختلف استفاده می‌کند که ماهیت تمام آن‌ها هم بدهکار می‌شود.
ماهیت حساب‌ها در حسابداری پیمانکاری
حسابداری پیمانکاری، همان‌طور که از نامش مشخص است به پروژه‌های پیمانکاری مربوط می‌شود. درواقع این‌جور معاملات به این صورت است که یک طرف کارفرما قرار دارد که سفارش انجام پروژه را می‌دهد و در طرف دیگر، پیمانکار قرار دارد که سفارش را تحویل می‌گیرد و انجام می‌دهد.
وظیفه حسابداری پیمانکاری این است که مسائل مربوط به حسابداری این پروژه‌ها را مدیریت کند. در فرایند حسابداری پیمانکاری انواعی از حساب‌های مختلفی وجود دارند که بعضی از آن‌ها مختص این نوع از حساب هستند و فقط در این نوع حسابداری باز می‌شوند. در این قسمت ماهیت انواع مختلف حساب‌های مربوط به حسابداری پیمانکاری را موردبررسی قرار می‌دهیم.
- حساب بانک و صندوق
این حساب جزء دارایی‌های جاری به‌حساب می‌آید و ماهیت بدهکار دارد. بنابراین افزایش موجودی آن باعث بدهکار شدن و کاهش آن موجب بستانکار شدنش می‌شود.
- حساب تنخواه‌گردان
برای تشخیص ماهیت حساب تنخواه گردان، باید اشاره‌کنیم که این حساب جزء دارایی‌های جاری است و از طریق حساب بانکی یا صندوق شارژ می‌شود، به همین علت ماهیت آن بدهکار است.
- حساب‌های دریافتی
حساب‌های دریافتی هم مانند حساب قبلی که جزء دارایی‌های جاری است، ماهیت بدهکار دارد.
- حساب ذخیره مطالبات مشکوک الوصول
در پروژه‌های پیمانکاری اکثر کارها به‌صورت نسیه انجام می‌شود، بنابراین در مقابل پولی که مشتریان باید پرداخت کنند، حساب‌های دریافتی بدهکار می‌شوند. اگر به هر دلیلی احتمال دارد که مطالبات تسویه نشود، در این حساب قرار خواهد گرفت.
با انتقال مبلغ ذکر شده، از حساب‌های دریافتی به‌حساب ذخیره مطالبات مشکوک الوصول، در طرف دیگر هم همین حساب را ایجاد می‌کنیم. همان‌طور که توضیح دادیم، ماهیت حساب هزینه بدهکار است، بنابراین ماهیت حساب ذخیره مطالبات مشکوک الوصل بستانکار خواهد بود.
حساب‌ها و اسناد دریافتی، هر دو ماهیت بدهکار دارند؛ بنابراین اگر قرار است در آینده به‌جای مطالبات، چک، برات یا… را به‌عنوان سند بگیریم، به میزان مبلغ آن سند، حساب دریافتی بدهکار می‌شود.
- حساب پیش‌پرداخت
حساب پیش‌پرداخت زمانی به کار می‌آید که قبل از خرید کالا یا خدمات، هزینه آن را پرداخت کرده باشیم، اما هنوز خدماتی را دریافت نکرده باشیم. با این توصیف، این حساب جزء دارایی‌ها به‌حساب می‌آید و ماهیت آن بدهکار است.
- سپرده حسن انجام کار
در زمان بستن قرارداد بین کارفرما و پیمانکار، کارفرما پولی را به‌عنوان حسن انجام کار از پیمانکار اخذ می‌کند. به این دلیل که این حساب دریافتی است و بعد از اتمام کار از کارفرما دریافت می‌شود، جزء دارایی‌ها به شمار می‌رود و ماهیت بدهکار به خود می‌گیرد.
- دارایی‌های ثابت مشهود و نامشهود
همان‌طور که از نام حساب‌های دارایی ثابت مشهود و نامشهود مشخص است، جزء دارایی‌ها هستند و ماهیت بدهکار دارند.
- بدهی‌ها
هنگامی‌که اشخاص یا شرکت‌های دیگر نسبت به دارایی‌های پیمانکار حق مالی دارند، به این حق مالی بدهی می‌گویند. همان‌طور هم که می‌دانید، ماهیت حساب‌های بدهی، بستانکار است و ماهیت حساب‌های پرداختی، ماهیت اسناد پرداختی و ماهیت حساب پیش دریافت‌ها هم بستانکار در نظر گرفته می‌شود، زیرا آن‌ها زیرمجموعه بدهی‌ها هستند.
- حساب کار گواهی شده
در مؤسسات پیمانکاری حساب‌های دیگری هم کاربرد دارند که از این حساب‌ها می‌توان حساب کار گواهی شده را نام برد. حساب کار گواهی شده، جزء درآمدها در نظر گرفته می‌شود و از همین رو ماهیت این حساب، بستانکار است.
- حساب پیمان‌ها
از جمله حساب‌هایی که در حسابداری پیمانکاری بسیار به کار برده می‌شود، حساب پیمان‌ها است. حساب پیمان‌ها یک حساب هزینه حساب می‌شود. حساب پیمان، ماهیت بدهکار دارد. اگر در یک پروژه هزینه ای آن تسویه می‌گردد، حسابی که مربوط به هزینه‌های آن است، بستانکار می‌شود و درنتیجه آن، حساب پیمان‌ها ماهیت بدهکار به خود می‌گیرد.
این حساب‌هایی که در قسمت بالا برای شما به‌طور کامل معرفی کردیم، جزء حساب‌های متداول و رایجی هستند که در پروژه‌های کارفرمایی و پیمانکاری‌ها به کار می‌روند.
حساب‌های موقت، دائم و مختلط در حسابداری
در حسابداری یکسری حساب‌هایی داریم که ازنظر انتقال یا عدم انتقال آن به دوره‌های مالی بعدی به دو گروه تقسیم می‌شوند که شامل حساب‌های موقت و حساب‌های دائم هستند.
- حساب‌های موقت
این‌گونه حساب‌ها، حساب‌هایی هستند که مانده‌ی آن‌ها از یک دوره مالی به دوره مالی بعدی منتقل نمی‌شوند. از مثال‌های حساب موقت، می‌توان حساب‌های درآمد، هزینه و برداشت را نام برد. حساب‌های موقت در ترازنامه ثبت نمی‌شوند، اما تفاوت درآمد و هزینه در حساب سرمایه به کار گرفته می‌شود.
- حساب‌های دائم
حساب‌های دائم برعکس حساب‌های موقت، حساب‌هایی هستند که مانده‌ی آن‌ها از یک دوره مالی به دوره مالی بعدی انتقال می‌یابد. ازجمله حساب‌های دائم، دارایی، بدهی و سرمایه مالک را می‌توان نام برد.
- حساب‌های مختلط
حساب مختلط، حسابی است که بخشی از مانده آن در صورت سود یا زیان و بخش‌های دیگر آن در صورت لزوم در ترازنامه ذکر می‌شوند. در تعریفی بهتر، حساب‌های مختلط، حساب‌های موقت و دائم را در برمی‌گیرند.
جمع‌بندی
در این مقاله از فراپیام به موضوع پراهمیت ماهیت حساب‌ها در حسابداری پرداختیم. یکی از اجزای اصلی مدیریت امور مالی، همین حساب‌ها هستند. پس شما برای داشتن مهارت بالا در انجام امور مختلف حسابداری، نیاز به دانستن کامل این مفاهیم دارید.
درک درست و صحیحی از ماهیت حساب‌ها در حسابداری، می‌تواند تاثیر به‌سزایی در عملکرد شما و گزارش‌های‌تان داشته باشد و به شما کمک می‌کند تا تجارت خود را بهتر و مؤثرتر مدیریت کنید.
برای ارائه بهتر و منطقی‌تر گزارش‌های مالی برای مردم، داشتن این اطلاعات می‌توانند کمک زیادی به شما کند. درواقع با داشتن اطلاعات از دسته‌بندی حساب‌ها، می‌توانید میزان عملکردهای مختلف شرکت را به‌راحتی موردبررسی قرار دهید.
بیشتر بخوانید :
