هر فرد موظف به پرداخت مالیاتی است که بر اساس اصول تعیین شده هر کشور برای آن‌ها مشخص شده است. فردی که مالیات تعیین شده خود را نپردازد، اصول شهروندی و رفاه عمومی را مختل کرده است. دولت می‌تواند این افراد را به جرم کلاه‌برداری مالیاتی وادار به پرداخت جریمه کند. همچنین روند اثبات فرار مالیاتی نسبت به سایر فعالیت‌های مجرمانه دیگر میان افراد و شرکت‌ها ساده‌تر است.
فرار مالیاتی موضوعی است که نه تنها در ایران، بلکه در سایر کشورهای پیشرفته جهان نیز همواره رخ می‌دهد؛ بنابراین روند شناخت و اثبات آن همواره موضوع مهمی برای سیاست‌های مختلف بوده است. از این رو دولت‌ها همواره با استفاده از سیستم‌های پیشرفته و تدوین مقررات بازدارنده سعی در کاهش این سرپیچی‌ها داشته‌اند.
البته که فرهنگ‌سازی مالیاتی در زمینه ضرورت پرداخت مالیات، برای دولت‌ها موضوعی بسیار بااهمیت است؛ به منظور مقابله با این مسائل ابتدا باید دیدگاه منفی افراد را نسبت به آن تغییر دهیم.
فرار مالیاتی چیست؟
هرگاه فردی با تلاش‌های قانونی و غیرقانونی بخواهد کمتر از میزان حقیقی مالیات تعیین شده توسط دولت پول بپردازد، درواقع نوعی فرار مالیاتی انجام داده است. در پرونده مالیاتی هرگونه خودداری از پرداخت مالیات قانونی یا پرداخت کمتر از میزان تعیین شده با هر روشی جرم شناخته می‌شود. فرار مالیاتی یک نوع اصطلاح رایج است که از آن برای عدم پرداخت بدهی مالیاتی استفاده می‌شود.
بر اساس ماده‌های ۱۹۹ و ۲۰۰ قانون: هر شخص حقیقی یا حقوقی که به موجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال مالیات مودیان دیگر است؛ در صورت تخلف از انجام وظایف مقرر، علاوه‌بر مسئولیت تضامنی که با مودی در پرداخت مالیات خواهد داشت؛ مشمول جریمه‌ای معادل ۲۰ درصد مالیات پرداخت نشده خواهد بود.
همچنین بر اساس ماده ۱۹۹: در مواردی که مکلفین به کسر مالیات، وزارتخانه، شرکت یا موسسه دولتی یا شهرداری باشد؛ مسئولین امر مشمول مجازات مقرر طبق قانون تخلفات اداری خواهند بود.
بر اساس این ماده حتی برای متخلفان دولتی نیز مجازاتی پیش‌بینی شده است. البته افزایش نرخ‌های مالیاتی در کشورهای مختلف نیز می‌تواند منجر به بی‌انگیزگی سرمایه‌گذاران برای پرداخت شود. تمامی این موارد، زمینه‌های لازم برای فرار مالیاتی را ایجاد می‌کنند؛ بنابراین دولت‌ها باید جوانب را با دقت سنجیده و در وصف نرخ مالیاتی احتیاط کنند.
انواع فرارهای مالیاتی
به طور کلی منظور از فرار مالیاتی تلاش برای پرداخت نکردن مالیات است. نوع رفتار هر مجرم در فرار مالیاتی می‌تواند متفاوت باشد. فرد با مرتکب شدن رفتارهای ذکر شده در زیر مطابق قانون قصد فرار از پرداخت مالیات را داشته است:
- اسناد به هرگونه ترازنامه، صورت سود و زیان، دفاتر اسناد و مدارکی که بر خلاف حقیقت تنظیم شده است.
- ارائه ندادن اظهارنامه مالیاتی، ترازنامه و حساب سود و زیان به مدت سه سال متوالی.
- مخفی نمودن درآمدها و فعالیت‌های اقتصادی.
- هرگونه جلوگیری از دسترسی مأموران مالیاتی به اطلاعات اقتصادی و مالیاتی فرد.
- تنظیم نمودن هرگونه معامله و قرارداد به نام اشخاص دیگر.
- هرگونه استفاده از کارت بازرگانی اشخاص دیگر به منظور فرار مالیاتی.
- عدم وصول و کسر مالیات در موعد مقرر قانونی و پرداخت توسط اشخاص دیگر.
- هرگونه قلمداد فعالیت‌های خود به مشمولت معافیت مالیاتی.
جرائم مالیاتی
جرائم مالیاتی تنوع زیادی دارند. برای هر کدام از این جرائم مجازات مشخصی نیز در نظر گرفته شده است. در ادامه چند مورد از جرائم مالیاتی را نام می‌بریم.
- پرداخت مالیات بعد از سررسید مقرر
- رد دفاتر قانونی
- کتمان درآمد یا ابراز هزینه‌های غیرواقعی در اظهارنامه تسلیمی
- عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی
- عدم ارسال صورت یا فهرست یا قراردادهای پیمانکاری
- عدم تسلیم فهرست دریافت‌کنندگان حقوق ظرف مهلت مقرر
- عدم صدور صورتحساب یا عدم درج شماره اقتصادی خود و طرف معامله.
- هرگونه درج شماره اقتصادی خود برای معاملات دیگران یا استفاده از شماره اقتصادی دیگران برای خود.
- عدم پرداخت مالیات تکلیفی موضوع ماده ۱۰۴ ظرف مهلت مقرر
- عدم ارائه گزارش حسابرسی مالی در مهلت مقرر
- عدم ارائه فهرست معاملات انجام شده و قراردادها در سامانه مربوطه در مهلت مقرر
تمامی موارد ذکر شده از جرائم مالیاتی هستند و مجازات مالی و غیرمالی برای آن‌ها مشخص شده است.
دلایل فرار مالیاتی
با توجه به تحقیقات و بررسی‌ها هشت عامل اصلی همواره سبب فرار مالیاتی می‌شوند.
- وجود معافیت‌های مالیاتی وسیع و متنوع
- تعدّد، پیچیدگی و ابهام در قوانین مقررات و فرایندهای مالیاتی
- فرهنگ مالیاتی ضعیف
- مشکلات ساختار اقتصادی
- عدم تنوع پایه‌های مالیاتی و ترکیب نامناسب درآمدهای مالیاتی
- افزایش فساد و گستردگی بخش غیررسمی اقتصاد
- فقدان نظام جامع اطلاعات مالیاتی
- عدم اعتماد مردم به کارایی و اثربخشی دولت
تعریف جرم فرار مالیاتی در قانون اساسی
بر اساس ماده ۲۰۱:
هر گاه مودی مالیات به قصد فرار از پرداخت، عمداً به ترازنامه و حساب سود و زیان یا به دفاتر و اسناد و مدارکی که برای تشخیص مالیات ملاک هستند و بر خلاف حقیقت تهیه و تنظیم شده اسناد نماید؛ یا برای سه سال متوالی از تسلیم اظهارنامه مالیاتی و ترازنامه و حساب سود و زیان خودداری کند، مجرم شناخته می‌شود.
فرار مالیاتی بانک‌ها
علاوه بر شرکت‌ها، بانک‌ها نیز مرتکب فرار مالیاتی می‌شوند. اگر بانک برای جذب مشتری و سپرده‌گذاران بیشتر، از نرخ مقرر بهره بانکی بیشتر بپردازد، موظف به پرداخت مالیات است. در این صورت بانک‌ها موظف به پرداخت مالیات هستند. در صورت عدم پرداخت مالیات، مجرم شناخته شده و موظف به پرداخت جریمه هستند.
مجازات فرار مالیاتی
مجازات فرار مالیاتی از سه ماه تا یک سال حبس تعزیری است. اگر فردی در ابتدای ارتکاب به جرائم مالیاتی، اسناد و مدارک را اصلاح نماید؛ سپس اقدام به اعلام جرم خود کند، تعقیب کیفری نخواهد شد.
اما بعد از کشف جرم توسط مسئولان مربوطه به سه ماه تا یک سال حبس تعزیری محکوم می‌شود. اگر فرد در جریان تعقیب کیفری و قبل از صدور حکم قطعی به جرم خود اعتراف کند و با مأموران همکاری نماید؛ مشمول تخفیف مجازات خواهد شد.
مجازاتی که قانون‌گذاران برای اشخاص عادی در نظر گرفته‌اند، متفاوت ازمجازات شرکت‌ها و یا مؤسسات است. این مجازات به صورت زیر اعمال می‌شوند:
- حبس بیش از ۶ ماه تا ۲ سال
- جریمه نقدی بیش از ۲ میلیون تا ۸ میلیون
- شلاق از ۳۱ ضربه تا ۷۴ ضربه
- محرومیت از حقوق اجتماعی به مدت بیش از ۶ ماه تا ۵ سال
- انتشار حکم محکومیت قطعی در رسانه‌ها
- پرداخت اصل مالیات به همراه جریمه‌های جبران ضرر و زیان وارده به دولت
- ممنوعیت از صدور برخی اسناد تجاری در شرکت‌ها و مؤسساتی که مرتکب جرم فرار مالیاتی می‌شوند.
- ممنوعیت از یکی از فعالیت‌های شغلی به مدت ۶ ماه تا ۲ سال
در صورتی که فرد مورد نظر در شرکت‌ها و مؤسسات دست به فرار مالیاتی بزند؛ و در سمت مدیرعامل، کارمند و یا هر شغل دیگری باشد. علاوه بر مجازات قانونی، این شخص به صورت جداگانه نیز مجازات می‌شود.
همچنین در بعضی از موارد گزارش نکردن فرار مالیاتی هم جرم محسوب می‌شود. اگر حسابداران، مأموران محیطی و یا کارکنان بفهمند فردی مرتکب جرم شده اما گزارش نکنند، مجازات زیر برای‌شان لحاظ می‌شود.
شش ماه حبس، دو میلیون تومان جریمه، ۳۱ ضربه شلاق و محرومیت از حقوق اجتماعی تا ۶ ماه محکوم می‌شوند. عدم گزارش اشخاص عادی، در صورت مواجه با فرار مالیاتی جرمی ندارد.
نتیجه‌گیری
افراد و شرکت‌ها براساس اصول تعیین شده توسط دولت‌ها موظف به پرداخت مالیات هستند. هرگونه نافرمانی و ایجاد خلل در پرداخت این مبالغ منجر به جریمه می‌گردد. ما در این مقاله هرآ‌‌ن‌چه که لازم بود در خصوص فرار مالیاتی بدانید را برای‌تان ذکر نمودیم.
با توجه به گذشته ایران متوجه می‌شویم که دیدگاه مثبتی نسبت به پرداخت مالیات در کشور وجود ندارد. برای این که بتوانیم در این زمینه فرهنگ‌سازی کنیم باید عوامل بروز این نگرش منفی را بشناسیم. سپس باید درصدد تغییر آن برآییم و دیدگاه مردم را به وصول درآمدهای مالیاتی مثبت کنیم.
فرار مالیاتی موضوعی است که نه تنها در کشورمان ایران، بلکه در سایر کشورهای پیشرفته جهان نیز رخ می‌دهد. رفع و مبارزه با این جرم موضوع مهمی برای دولت‌ها قلمداد می‌شود.
از این رو در کشورهای دیگر با کمک سیستم‌های پیشرفته و تدوین مقررات بازدارنده سعی در کاهش این سرپیچی‌ها دارند. فرهنگ‌سازی در زمینه مالیات بسیار بااهمیت است. به منظور مقابله با این نگرش اشتباه ابتدا باید دیدگاه منفی افراد را نسبت به آن عوض کنیم.
