چک یکی از اسناد تجاری مهم است، که در نظام بانکی و مالی کشور بسیار از آن استفاده می‌شود. همگی می‌دانیم که چک یکی از ابزارهای پرداخت است و معمولاً برای پرداخت‌هایی با مبالغ بالا از آن استفاده می‌شود. برطبق قانون نیز، چک کاغذی است حاوی اطلاعات مالی که یک فرد بر اساس آن مبلغی را در تاریخی مشخص به دیگری پرداخت می‌کند.
چک‌ها را می‌توان به دو صورت دسته‌بندی کرد، یکی بر اساس نوع چک از نظر مالی و دیگری بر اساس نوع پیگیری در صورت عدم وصول. در این مقاله از شبکه دانش فراپیام می‌خواهیم دو نوع چک حقوقی و کیفری را که در دسته‌بندی دوم قرار دارند، بررسی کنیم و تفاوت آن‌ها با یکدیگر را بیان کنیم. برای اطلاع از جزئیات این دو تا پایان این مقاله همراه ما باشید.
انواع چک از لحاظ نحوه پیگیری وصول
گاهی اوقات این اتفاق می‌افتد که چکی که از کسی دریافت کردیم، وصول نمی‌شود. در چنین زمانی نیاز داریم تا به طریقی آن را پیگیری کنیم. به همین منظور، چک‌ها به دو دسته حقوقی و کیفری تقسیم می‌شوند.
چک های حقوقی
به چک‌هایی که نمی‌توان برای وصول آن‌ها شکایت کیفری تنظیم کرد، چک حقوقی گفته می‌شود. این ویژگی از طرف قانون تنظیم شده است. در شرایطی که دارنده چک نتواند آن را وصول کند، یعنی صاحب چک توانایی پرداخت آن را نداشته باشد، چک حقوقی به منزله برگه سندی است که میزان بدهی صاحب آن را نشان می‌دهد.
در چه شرایطی چک حقوقی تلقی می‌شود؟
اگر ماده ۱۳ قانون چک‌ها را مطالعه کرده باشید، می‌دانید که اگر هر یک از شرایط زیر برقرار باشند، چک، حقیقی است.
- چک سفید امضاء باشد
چک سفید امضاء، به چکی گفته می‌شود که صاحب و صادر کننده آن تنها امضای خود را پای آن درج کرده است و پر کردن سایر اطلاعات بر عهده دریافت کننده آن قرار دارد.
- چک سند تضمین باشد
برای مثال گفته شده باشد که اگر تعهدی اجرا شد، امکان وصول وجود داشته باشد، یا این که چک به عنوان تضمینی برای معامله در نظر گرفته شده باشد. چنانچه این تضمین در چک قید نشده باشد هم، حقوقی است و نمی‌توان از طریق شکایت پیگیری برای وصول آن اقدام کرد.
- چک مشروط باشد
گاهی ممکن است برای وصول چک، شرطی تعیین شده باشد. برای مثال اگر چک برای پروژه‌ای صادر شده است، وصول آن مشروط بر پیشروی پروژه تا ۳۰ درصد باشد. باید بدانید که اگر شرط در چک قید نشده باشد هم، امکان پیگیری کیفری برای آن وجود ندارد و حقوقی تلقی می‌شود.
چک‌های بدون تاریخ و مدت‌دار نیز در دسته چک‌های حقوقی قرار می‌گیرند. همچنین اگر چک برای بهره ربا یا معاملات نامشروع نوشته شده باشد نیز، امکان پیگیری کیفری آن وجود ندارد. مورد مهم دیگر این است که اگر چک از موارد ذکر شده نباشد، اما در مهلت قانونی ۶ ماهه دریافت گواهی عدم پرداخت صورت نگرفته باشد، وصول آن را تنها از روش حقوقی می‌توان پیگیری کرد.
چک های حقوقی چگونه وصول می‌شوند؟
پیگیری تمامی دعاوی حقوقی یکسان است و پیگیری چک حقوقی نیز از همین قانون پیروی می‌کند. برای این کار باید ابتدا فرم دادخواستی از طرف شاکی پر شود. در این فرم اطلاعات خواهان، خوانده، موضوع دعوی و دلایل طرح دادخواست باید مشخص شود و نهایتاً به دفتر دادگاه ارائه شود.
سپس نوبت به دادگاه می‌رسد. ابتدا دادگاه وقتی برای شکایت شما تنظیم می‌کند. سپس در وقت مقرر به پرونده رسیدگی می‌شود، اگر شما برنده دادگاه باشید، ممکن است خوانده بخواهد درخواست تجدید نظر بدهد.
در این صورت اگر دلایل کافی ارائه بدهد، رأی بر خواهد گشت، در غیر این صورت رأی دادگاه به شکل اولیه اجرا خواهد شد. ابلاغیه، سندی است که طرفین را از مراحل کار آگاه می‌کند. پس از این که کار دادگاه به پایان رسید، حکم به دفتر اجرائیه دادگاه فرستاده شده و به محکوم ۱۰ روز فرصت داده می‌شود تا حکم را اجرا کند.
چنانچه محکوم در موعد مقرر وظایف خود را به جای نیاورد، خواهان می‌تواند دادخواستی مبنی بر توقیف اموال او درخواست کند. پس از آن اگر محکوم دارایی قابل توقیفی نداشته باشد، حکم جلب صادر خواهد شد.
چک های کیفری
حتماً شنیده‌اید که می‌گویند، شخصی چک بی‌محل یا بلامحل کشیده و از او شکایت شده است. به ماده‌های قانونی زیر توجه کنید تا به نتیجه‌ای درمورد چک‌های بلامحل برسیم، که امکان تنظیم شکایت کیفری از آن‌ها وجود دارد.
ماده ۳ قانون صدور چک
در این ماده بیان شده است که صادر کننده چک باید در تاریخی که برای وصول روی چک درج شده است، مبلغ کافی در حساب خود داشته باشد و نباید وجهی که به اعتبار آن چک را نوشته است از بانک خارج نماید، نباید دستوری مبنی بر عدم پرداخت چک بدهد، نباید چک را به شکلی تنظیم کند که بانک به دلایلی مانند عدم تطتبق امضا یا هر دیلی دیگری نتواند آن را وصول کند.
ماده ۱۰ قانون صدور چک
اگر صادر کننده چک، با علم به این که حساب او مسدود است یا به نحوی دچار مشکل است، چکی برای آن صاد کند، آن چک به منزله چک بلامحل خواهد بود و مجازات او بر طبق ماده ۷ تعیین شده و غیر قابل تعلیق خواهد بود.
- بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که موارد زیر، چک را به چک کیفری تبدیل می‌کنند.
- نداشتن موجودی کافی
- بیرون کشیدن وجهی برابر اعتبار چک از بانک
- دادن دستور عدم پرداخت به بانک از طرف صادر کننده. ممکن است مراجع قضایی به دلایلی اجرازه پرداخت به بانک ندهند، که این موضوع ارتباطی به کیفری شدن چک ندارد.
- وجود ایراد در نوشته‌های چک، اعم از قلم خوردگی، عدم تطابق امضاء و غیره
- وجود اشکال در حساب، اعم از مسدود بودن آن
مطالبه چک کیفری
اگر چکی که در دست یک دارنده است، هر یک از اختلالاتی که به عنوان تعریف چک کیفری معرفی کردیم را داشته باشد، دارنده آن می‌تواند جهت مطالبه آن از مراجع قانونی اقدام کند. به این منظور چند شرط باید برقرار باشد.
- اول این که دارنده باید حداکثر در مدتی ۶ ماهه نسبت به وصول آن اقدام کرده باشد.
- دوم این که، اگر بانک گواهی عدم پرداخت را صادر کرده باشد، دارنده باید ظرف مدت ۶ ماه نسبت به ثبت شکایت خود اقدام کند.
- سوم این که، صدور چک بلامحل جرم است، اما برای آن که دادگاه بتواند وارد فرآیند رسیدگی شود، باید شکایتی از طرف دارنده چک ثبت شود.
- در نهایت، دارنده باید بداند که ثبت شکایت رایگان نیست و این هزینه بر عهده او است.
مدارک لازم برای ثبت شکایت کیفری
چنانچه شروط بالا برقرار باشد، دارنده با در دست داشته مدارک لازم می‌تواند برای ثبت شکایت خود اقدام کند. در ابتدا باید بدانید که ثبت شکایت کیفری در دادسرا صورت می‌گیرد. در این روش شاکی باید شکایت نامه یا شکوائیه تنظیم کرده و آن را در دادسرای منطقه‌ای که بانک صادر کننده گواهی در آن قرار دارد ثبت کند.
مدارک لازم جهت ثبت شکایت چک کیفری، کپی برابر اصل چک بلامحل و کپی برابر اصل گواهی عدم پرداخت هستند. برای پیگیری وضعیت شکایت چک بلامحل، دارنده می‌تواند به جای مراجعه به دادسرا، به یکی از دفاتر ارائه خدمات الکترونیکی قضایی مراجعه کند.
در شکوائیه، که به شکل یک فرم تنظیم شده است، باید اطلاعات مختلفی درج شود. اطلاعاتی مانند مشخصات طرفین، وکیل شاکی، نوع شکایت، تاریخ و محل وقوع جرم، میزان خسارت که همان مبلغ چک است، دلایل و شرح شکایت.
پس از آن که مراحل کار طی شد، حکم نهایی از طرف دادگاه کیفری صادر می‌شود. در این حکم، اطلاعات پرونده، شعبه دادگاه ، اطلاعات شاکی و متهم و نوع اتهام درج می‌شود و در نهایت حکمی که از طرف دادگاه برای متهم انتخاب شده است نیز بیان می‌شود.
حکم متهمان کیفری
این متهمان معمولاً تا ۲ سال حبس در محکومیت خود خواهند داشت. چنانچه شخصی بیش از یک بار متهم به ارائه چک بی‌محل شود، تا سه سال از داشتن از گشودن حساب جاری در بانک‌ها محروم خواهد شد. البته در حکم این افراد، بعضاً محرومیت از داشتن دسته چک به مدتی که قاضی صلاح می‌داند نیز وجود دارد.
تفاوت چک حقوقی و کیفری
تا به این جا که این دو نوع چک را معرفی کردیم، به روشنی مشخص شده است که چه تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. با این حال در این بخش به صورت مستقیم تفاوت‌ها را بیان می‌کنیم.
- شرایطی که چک را حقوقی می‌کند با شرایطی که موجب کیفری شدن آن می‌شود، متفاوت است. در کیفری بودن چک، معمولاً صادر کننده به صورت عمدی مقصر است، چرا که با وجود اشراف به شرایط مالی خود، چکی صادر می‌کند که از پس تأمین آن بر نمی‌آید. حال آن که ماهیت برخی چک‌ها به ترتیبی است که اگر چه ممکن است به دلایل مشترک با کیفری وصول نشود، اما صدور آن‌ها است که بحث حقوقی بودن را ایجاد می‌کند.
- نحوه تنظیم شکایت در این دو مورد با یکدیگر متفاوت است. همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، شکایت از عدم وصول چک حقوقی، مطابق شکایات حقوقی انجام می‌شود و شکایت حقوقی، دادخواستی است که به دادگاه ارائه می‌شود. اما شکایت کیفری، شکوائیه‌ای است که به دادسرا ارجاع داده می‌شود.
- نوع محکومیت و حکمی که برای متهم صادر می‌شود در این دو متفاوت است. برای چک‌های کیفری، محکومیت همراه با حبس است و به متهم مهلتی برای جبران داده نمی‌شود. اما برای محکومیت در خصوص چک‌های حقوقی، ابتدا مهلتی برای ادای دین به متهم داده می‌شود و اگر در ۱۰ روز نتوانست دین خود را ادا کند، حکم جلب صادر خواهد شد و در این شرایط نیروی انتظامی وارد کار می‌شود. بنابراین تفاوت بسیار زیادی بین این دو مورد وجود دارد.
سخن پایانی
ارائه چک برای پرداخت‌های مختلف روشی معمول است. آن چه باید به عنوان صادر کننده چک به آن توجه کنیم، این است که آیا توانایی وصول چک را داریم یا خیر. با وجودی که چک یکی از ابزارهای مالی بسیار مفید و پرکاربرد است، عدم توجه به مسائل قانونی می‌تواند باعث دردسر شود.
اگر دارنده چک هستید و نتوانسته‌اید آن را در موعد مقرر وصول کنید و قصور از سمت صادر کننده است، نیازی نیست نگران حق خود باشید، قانون به شما کمک می‌کند تا حق خود را بگیرید. کافی است مشخص کنید چک از نوع حقوقی است یا کیفری. دادگاه و دادسرا آماده خدمت رسانی به افرادی مانند شما هستند.
در این مقاله سعی کردیم، نکاتی که درمورد انواع چک از لحاظ عدم امکان وصول وجود دارد را بیان کنیم. بسیاری افراد روزانه با انواع چک مواجه هستند و این اطلاعات می‌تواند کمک بزرگی به این افراد باشد تا در مورد مسائل حقوقی به مشکل برنخورند.
بیشتر بخوانید :
