علم حسابداری یکی از گسترده‌ترین و حیاتی‌ترین علومی است که در کسب و کارهای مختلف و به طور کلی در دنیای اقتصاد کاربرد دارد. اصطلاحات و واژگان بسیاری در این رشته وجود دارد که دانستن آن برای حسابداران، حسابرسان وبه طور کلی کسب و کارهای مختلف ضرورت دارد؛ چراکه ندانست آن به راحتی می‌تواند یک کسب و کار را نابود کند.
استهلاک چیست؟ چرا و چطور دارایی‌های ثابت مستهلک می‌شوند، عمر مفید دارایی ثابت چیست؟ مقیاس‌های اندازه‌گیری عمر مفید و ارزش اسقاط داریی ها چست و چه‌قدر است؟ در این مقاله از شرکت نرم افزاری فراپیام به تعریف استهلاک در حسابداری و دلایل به‌وجود آمدن آن خواهیم پرداخت پس همراه ما باشید.
استهلاک چیست؟
استهلاک در اصطلاح حسابداری، فرآیند کاهش هزینه‌های دارایی ثابت است، به روشی سیستماتیک تا زمانی که ارزش دارایی به صفر برسد. استهلاک قسمتی از هزینه‌های یک دارایی ثابت را به درآمد حاصل از دارایی ثابت ممکن می‌کند. این امر در اصل برابری، اجباری است زیرا درآمد با هزینه‌های مربوطه در سال مالی حسابداری در زمان استفاده از دارایی ثبت می‌شود.
این بحث به شما کمک می‌کند تا با یک تصویر کامل از معامله، کسب درآمد کنید. با توجه به نکاتی که گفته شد، استهلاک در حسابداری، به روشی اطلاق می‌شود که بر اساس آن روش “بهای نهایی دارایی ثابت منهای ارزش اسقاط آن، بر مدتی که عمر مفید آن برآورد می‌شود به طریقی معقول و منظم سرشکن شود.
با این وصف هدف از استهلاک، سرشکن کردن بهای تمام شده است، نه صرفا مشخص کردن ارزش دارایی.
حال شاید از خود بپرسید منظور از دارایی‌های ثابت چیست؟ در ادامه ابتدا با ذکر چند مثال به تفهیم اصطلاح دارایی ثابت می‌پردازیم:
نمونه‌هایی از دارایی‌های ثابت شامل: زمین، ساختمان، انواع تأسیسات، اثاثه، مبلمان، وسائط نقلیه، منصوبات و غیره است که در طولانی مدت ارزش آنها به صفر می‌رسد. استثناء دارایی‌های ثابت، زمین است زیرا در طی زمان به ارزش آن اضافه می‌شود.
چرا از اصطلاح استهلاک استفاده می‌شود؟
اگر بخواهیم هزینۀ کامل دارایی را تنها بر همان سالی که خریداری شده اعمال کنیم، خرج آن سال به طور غیر معقولی افزایش پیدا می‌کند و سال‌های باقی‌مانده‌ای که همچنان از آن محصول استفاده می‌کنیم محاسبه نمی‌شود.
انواع استهلاک:
در این بخش به جهت آشنایی بیشتر شما به ارائه اطلاعاتی در خصوص انواع استهلاک می‌پردازیم. در حسابداری استهلاک را به دو دسته یا بهتر است بگوییم به دو نوع تقسیم می‌کنند:
۱. استهلاک به معنای اعم: این شیوۀ استهلاک به تخصیص بهای تمام شدۀ دارایی‌ها به دوره‌های مختلف استفاده از آنها گفته می‌شود. به این ترتیب، هزینۀ استهلاک در برابر درآمد هر دوره به حساب منظور می‌شود.
استهلاک به معنای اعم نیز خود به دو گروه زیر تقسیم می‌شود:
الف- استهلاک دارایی‌های مشهود: یعنی دارایی یا اموالی که وجود خارجی دارند. از جمله این اموال می‌توان به اموالی نظیر، ماشین آلات و تجهیزات مربوط به آن اشاره کرد.
ب- استهلاک دارایی‌های نامشهود: یعنی دارایی یا اموالی که موجودیت مادی ندارند. از جمله این اموال می‌توان به سرقفلی، فرانشیز یا حق امتیاز و حق اختراع و. . . اشاره کرد.
دلایل به وجود آمدن استهلاک بر اموال
در این بخش به دلایل به وجود آمدن استهلاک بر اموال می‌پردازیم. بی شک آشنایی با این دلایل می‌تواند دید روشن تری به یک حسابرس مالی بدهد.
علل استهلاک را به صورت کلی می‌توان به ۵ مورد زیر شناسایی کرد.
۱. فرسودگی ناشی از استفاده از دارایی
۲. گذشت زمان
۳. پوسیدگی و زنگ زدگی
۴. عدم کفایت
۵. ارائه مال تقلبی یا خلاف تعهد فروشنده که موجب تعویض زودرس مال از سوی صاحب شود.
طرز برآورد این نوع هزینه‌ها در مؤسسات متفاوت موجب آن می‌شود که محاسبه استهلاک بسته به مورد و بر حسب روشی که به‌کار می‌رود تغییر یابد.
عوامل تعیین هزینه استهلاک
پیش از تعیین هزینه استهلاک بهتر است تا با فاکتورهای تاثیرگذار در این هزینه آشنا شوید.
هزینه استهلاک هر دوره مالی به شکل زیر محاسبه می شود:
بهای تمام شده منهای ارزش اسقاط مال، که بر حسب میزان عایده یا سود اقتصادی از کاربرد آن در دوره مالی حاصل می‌شود و به عملیات آن دوره تخصیص می‌یابد.
متغیر‌هایی که در محاسبه هزینۀ استهلاک هر دوره می‌باید مورد نظر قرار گیرند. عبارتند از:
۱. بهای (تمام شده) واقعی
۲. برآورد ارزش اسقاط
۳. برآورد عمر مفید
بهای تمام شده کالای فروش رفته یعنی چه؟
اگر بخواهیم در بحث استهلاک و هزینه‌های ناشی از آن به صورت تخصصی‌تر ورود پیدا کنیم خوب است با مفاهیمی نظیر بهای تمام شده کالای فروش رفته و فرمول های محاسبه آن آشنا شویم.
بهای نهایی کالای فروش رفته به معنای هزینه‌های مستقیم ناشی از تولید کالا‌های فروخته شده توسط یک کارخانه تولیدی است. این مبلغ شامل هزینه‌های ناشی از خرید مواد مصرفی در تولید کالا و هزینه‌های مستقیم ناشی از استخدام نیروی کار مورد استفاده در فرایند تولید آن محصول است.
در واقع بهای نهایی کالای فروش رفته، هزینه تولید محصولاتی است که یک تولیدکننده به فروش می‌رساند؛ با این وصف تنها، هزینه‌هایی در نظر گرفته می‌شوند که به صورت مستقیم به تولید محصولات، مربوط می‌شوند و در این فرایند، هزینه‌های غیرمستقیم از جمله هزینه‌های توزیع، فروش و بازاریابی در نظر گرفته نمی‌شوند.
در ادامه برای درک بیشتر به ذکر یک مثال می‌پردازیم:
مثال: بهای نهایی کالای فروش رفته برای یک تولیدکننده مبلمان می‌تواند شامل هزینه‌های ناشی از خرید مواد اولیه و دستمزد نیروی کار معمولی و متخصص باشد.
روش محاسبه قیمت تمام شده
برای تعیین قیمت تمام شده باید پنج عامل مختلف را در نظر گرفت که عبارتند از:
هزینه‌های ثابت
هزینه نیمه ثابت
هزینه‌های متغییر
هزینه‌های نیمه متغیر
هزینه مختلط
اکنون تعریفی مختصر از هر یک ارائه می‌دهیم:
- هزینه‌های ثابت: اقلامی که بر اثر تغییر سطح فعالیت (تولید) تغییر نمی‌کنند و در تمام سطوح فعالیت، ثابت می‌مانند. هزینه های ثابت فقط شامل هزینه هایی می‌شوند که مربوط به تولید هستند و هزینه‌هایی مانند هزینه‌های اداری و فروش که در کوتاه مدت ثابت هستند را شامل نمی‌شوند.
در طبقه‌بندی هزینه‌های ثابت برای بهای نهایی، دو دسته مجزا می‌توان تعریف کرد:
الف) اقلام ثابت تعهد شده: اقلامی که قابل حذف شدن نیستند و به کل تسهیلات تولید ارتباط پیدا می‌کنند، مانند استهلاک ساختمان و کارخانه، مالیات و عوارض.
ب) اقلام ثابت اختیاری: اقلامی که با توجه به نظر مدیریت و بر حسب ضرورت قابل تغییر و حذف شدن هستند، از جمله این اقلام می‌توان به مخارج برنامه‌های بازاریابی، حقوق مدیران و مخارج تحقیق.
۲- هزینه‌های متغیر: اقلامی که به طور مستقیم و متناسب یا تغییر سطوح فعالیت کار، افزایش یا کاهش پیدا می‌کنند و نسبت تقریباً ثابتی بین این اقلام و مقدار تولید وجود دارد.
انواع اقلام متغیر را نیز می‌توان به شرح زیر تقسیم‌بندی کرد:
الف) مواد مستقیم، دستمزد مستقیم، سربار ساخت
ب) هزینه‌های ناشی از توزیع و فروش
ج) هزینه‌های اداری و تشکیلاتی: مثل ملزومات اداری، بخش‌هایی از بهای آب، برق، سوخت و غیره
در برخی از موارد به اقلام متغیر بهای تمام شده، اقلام قابل برنامه‌ریزی نیز اطلاق می‌گردد چرا که مدیران می‌توانند در بعضی از موقعیت‌ها، در مورد برخی از این اقلام تصمیم‌گیری کرده یا آنها را کنترل و محدود نمایند.
- هزینه‌های مختلط: اقلامی هستند که هزینه های ناشی از آنها از الگوی خاصی پیروی نمی‌کند.
به منظور تجزیه و تحلیل بهتر هزینه ها و کمک به تصمیمات بهتر مدیران، عموما در محاسبات هزینه اقلام مختلط را به هزینه ناشی از اجزای ثابت و متغیر تقسیم می‌کنند.
بسیاری از اقلام بهای تمام شده دارای ویژگی اقلام مختلط هستند؛ یعنی بخشی ثابت و بخش دیگری متغیر می‌باشند؛ مانند: مخارج برق، آب، سوخت، نگهداری و دستمزد غیرمستقیم.
- هزینه نیمه‌متغیر: این نوع هزینه‌ها با افزایش سطح فعالیت (تولید) اضافه می‌شود اما ازدیاد آن با یک نسبت ثابت رخ نمی‌دهد.
این گونه اقلام خود به دو دسته تقسیم می‌شوند:
الف) اقلامی که بر اثر افزایش سطح فعالیت با نسبت نزولی در هزینه‌های یک واحد اضافه می‌شوند؛ یعنی میزان افزایش بهای تمام شده برای هر واحد اضافی کمتر از افزایشی است که برای یک واحد تولیدی قبلی ایجاد گردیده است.
ب) اقلامی که بر اثر افزایش سطح فعالیت با نسبت صعودی اضافه می‌گردند؛ یعنی میزان افزایش بهای تمام شده برای یک واحد اضافی بیشتر از افزایشی است که برای یک واحد تولیدی ما قبل ایجاد گردیده است.
۵- هزینه‌های نیمه‌ثابت: هزینه‌هایی هستند که با افزایش سطح فعالیت، به صورت پلکانی و متناوب اضافه می‌شوند.
یک مثال در این مورد، افزایش تعداد دانشجویان در یک دانشگاه است که این امر مستلزم ایجاد ساختمان‌ها و کلاسهای جدید و نیز افزایش هزینه‌های استهلاک و سایر هزینه‌های ثابت برای دانشگاه خواهد بود.
فرمول بهای تمام شده
برخی فرمول‌های مورد نیاز برای محاسبه بهای تمام شده کالا به شرح زیر هستند.
- خرید خالص = خرید طی دوره + اضافات خرید – (برگشت از خرید + تخفیفات درصدی خرید + کسورات خرید)
- موجودی کالای آماده برای فروش = موجودی کالای اول دوره + خرید خالص
- بهای تمام شده کالای فروش رفته = موجودی کالای آماده برای فروش – موجودی کالای پایان دوره
- موجودی کالای پایان دوره = موجودی کالای تعدادی در انبارها که قابل شمارش باشد * بهای هر کالا
عمر مفید چیست؟
منظور از عمر مفید دارایی ثابت در حسابداری چیست؟
عمر مفید یک دارایی عبارت است از، مدت زمانی که برای استفاده از یک دارایی در واحد تجاری صرف می‌شود.
در برآورد عمر مفید دارایی ثابت برای محاسبه استهلاک، لازم است به نکاتی که در ادامه به توضیح آنها می‌پردازیم توجه کنید:
۱- استفاده از دارایی به وسیله مالک فعلی
٢- کاربرد دارایی به صورتی باشد که به هنگام تحصیل آن منظور بوده است.
۳- خط مشی برای تعمیر و نگهداشت دارایی در مدت استفاده معین باشد.
طبیعتاً هزینه استهلاک هر دوره بستگی به این دارد که حدود بهره‌برداری و خدمات بالقوه اقتصادی مالی برای مؤسسه مالک آن معلوم شود. درواقع عمر مفید بر اساس و در رابطه با از دست رفتن ارزش‌ها و امکانات بالقوه از لحاظ انجام خدمات تعیین می‌شود.
عمر مفید ممکن است بر اساس یکی از معیار‌های زیر تعیین شود:
الف) مجموعه زمان‌هایی از زمان‌بندی مانند تعداد سال یا ماه
ب) مجموع محصول قابل تولید بر حسب واحد سنجش آن
پ) مجموع ساعات کارکرد به معنای تعداد ساعاتی که می‌توان از دارایی بهره‌برداری کرد.
ارزش اسقاط یعنی چه؟
در این بخش به ارائه تعریف و اهمیت مبحث ارزش اسقاط می‌پردازیم:
ارزش اسقاط مبالغی است که برآورد می‌شود در زمان فروش یا تعویض یک دارایی و یا انصراف از کار آن دارایی عاید شود.
به عنوان مثال اگر پیش‌بینی شود دارایی ثابتی همچون مبلمان به قیمت تمام شده ۳ میلیون تومان بعد از پنج سال استفاده که مستهلک می‌شود را می‌توان به قیمت ۵۰۰ هزار تومان فروخت. مبلغ ۵۰۰ هزار تومان ارزش اسقاط دارایی می‌باشد.
اهمیت ارزش اسقاط
اهمین ارزش اسقاط اینجاست که موجب می شود بدانید عمر کالای شما چقدر است و تا کی استفاده از آن برای شما سود خواهد داشت. در ادامه به تحلیل دقیق‌تر و فنی‌تر این اصطلاح می پردازیم:
در صورتی که ارزش اسقاط بالاتر یا پایین‌تر از حد واقعی باشد برای شرکت زیان‌بار خواهد بود.
اگر بیش از حد بالا باشد:
- استهلاک کمتر از میزان واقعی اظهار می‌شود.
- درآمد خالص بیشتر از میزان واقعی اظهار می‌شود.
- مجموع دارایی‌های ثابت و عواید انباشته بیشتر از حد واقعی در ترازنامه ذکر می‌گردند.
اگر بیش از حد پایین باشد:
- استهلاک از مقدار واقعی بیشتر اظهار می‌شود.
- درآمد خالص از مقدار واقعی کمتر اظهار می‌شود.
- مجموع دارایی‌های ثابت و سود انباشته شده کمتر از حدنصاب واقعی در ترازنامه ذکر می‌شوند.
- مقادیر نسبت بدهی به حقوق دارندگان سهام و وثیقه وام پایین‌تر خواهد بود و می‌تواند موجب بروز مشکلاتی در برنامه تأمین مالی آینده یا نقض تعهدات وامی شود که شرکت را ملزم به حفظ حداقل مشخصی از مبلغ نسبت بدهی می‌کنند.
جمع‌بندی
در این مطلب به ارائه مفاهیمی در خصوص تفهیم اصطلاح استهلاک چیست؟ و انواع استهلاک پرداختیم. علاوه بر این به مفاهیمی نظیر ارزش اسقاط و بهای کالای فروش رفته نیز پرداخیتم و فرمول محاسبه هر یک را نیز معرفی کردیم.
امید که حسابداران و حسابرسان محترم با مطالعه این مطلب بتوانند اطلاعات خود را ارتقاء بخشیده و در کار خود حرفه‌ای تر ظاهر شوند. بی شک در هر حیطه‌ای هر چقدر دانش شخص تقویت شود خروجی کار با کیفت‌تر خواهد شد.
بیشتر بخوانید :
