از گذشته تا به امروز دادوستد همواره در زندگی انسان‌ها جایگاه خود را داشته است. در دوران گذشته از کالاهای بسیاری به عنوان پول در معاملات استفاده می‌کردند که به مرور زمان با ضرب سکه و چاپ اسکناس استفاده از کالاهای مختلف در معاملات محدود شد. امروزه با توجه به حجم معاملات و پیشرفت فناوری چک‌ها جای پول و دیگر کالاها را در معاملات گرفته‌اند.
از آنجایی که جابه‌جایی پول یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در هر معامله است؛ چک‌ها در این جابه‌جایی و دادوستد جایگاه ویژه‌ای دارند و باعث به وجود آمدن تحولات بزرگی در زمینه معاملات مالی گشته‌اند.
چک تضمینی یکی از انواع چک است که بر اساس شرایط و نوع معامله می‌توان از آن استفاده کرد. این چک با افزایش اعتماد میان طرفین معامله خیال آن‌ها را از بخش مالی معاملات راحت می‌کند تا نگرانی بابت پرداخت وجه نداشته باشند.
اما چک تضمینی چیست و در چه مواردی می‌توان از آن استفاده کرد؟ برای گرفتن پاسخ این سوال در ادامه مقاله همراه ما باشید تا از ویژگی‌ها و مزایای این نوع چک، قوانین استفاده از آن برای انجام معاملات و تفاوت چک تضمینی با سایر چک‌ها مطلع شوید.
انواع چک
در سال‌های اخیر با توجه به استفاده گسترده از چک‌های عادی و صدور چک‌های بدون اعتبار و به اصطلاح بی‌محل دیگر چک‌ها به عنوان یک مدرک قانونی در معاملات مالی چندان مورد اعتماد افراد نیستند. از آنجایی که چک‌های عادی هیچ ضمانت اجرایی ندارند این امکان وجود دارد که برگشت خورده و شما مجبور به طی کردن پیچ و خم‌های اداری و قانونی برای پول خود شوید.
این دلیلی برای صدور سایر انواع چک است. چک تضمین شده نیز یکی از انواع چک است که این مشکل را برطرف کرده و بانک صادر کننده تضمین می‌کند که این چک قابل نقد شدن است. انواع مختلف چک عبارتند از:
- چک عادی: شامل چک‌های معمولی است که افراد آن را برای حساب‌های جاری خود صادر می‌کنند و تضمین اعتبار آن نیز به اعتبار صادر کننده چک بستگی دارد.
- چک تایید شده: این چک نیز مانند چک عادی برای حساب‌های جاری فراد صادر می‌شود اما وجود وجه چک در حساب صادر کننده به وسیله بانک تایید می‌شود.
- چک مسافرتی: این نوع چک توسط بانک صادر شده و می‌توان آن را در دیگر شعب آن بانک هر کجا که باشد؛ به وسیله نمایندگان و کارگزاران نقد کرد.
- چک تضمین شده رمزدار شهری: چک تضمین شده که در این مقاله به بررسی آن می‌پردازیم به درخواست مشتری و توسط بانک صادر می‌شود و بانک نیز وصول آن را تضمین می‌کند.
- چک رمزدار بین بانکی: این چک نیز توسط بانک صادر شده و برای انتقال وجه از بانکی به بانک دیگر استفاده می‌شود.
چک تضمینی چیست؟
ساده‌ترین تعریفی که می‌توان برای چک تضمینی بیان کرد این است که چک تضمینی یکی از انواع چک است که توسط بانک و به درخواست مشتری و صاحب حساب در آن بانک صادر شده و خود بانک نیز پرداخت مبلغ چک را در زمان مقرر تضمین می‌کند.
افراد برای درخواست صادر کردن چک تضمینی به بانک نیازی به دسته چک ندارند و تنها کافی است به بانکی که در آن حساب داشته بروند و درخواست صدور چک تضمین شده را پر کنند. از سوی دیگر طرف دیگر معامله نیز می‌تواند با مراجعه به هر یک از شعب بانک صادر کننده؛ این چک را وصول کند.
چک تضمین شده که بانک صادر کننده اعتبار آن را ضمانت می‌کند معمولا به صورت رمزدار و در وجه حامل صادر می‌شود.
این نوع چک از آن نظر مورد تایید است که بانک در زمان صدور چک مبلغ آن را از حساب درخواست کننده برداشت کرده و نزد بانک در صندوق خاصی نگهداری می‌شود تا در زمان وصول چک هیچ مشکلی برای برداشت از حساب وجود نداشته باشد. که همین مورد باعث مورد اطمینان بودن به چک‌های تضمین شده نزد مردم می‌شود.
قوانین پایه استفاده از چک تضمینی در معاملات کدام‌اند؟
برای استفاده از چک تضمینی چه قوانین و قواعدی را باید رعایت کنیم تا برای وصول چک یا صدور آن مشکلی به وجود نیاید؟ در ادامه این قوانین را با یکدیگر مرور خواهیم کرد:
- زمانی که اقدام به درخواست برای صدور چک تضمینی می‌کنید سعی کنید که از سرانجام معامله خود مطمئن شوید؛ زیرا امکان مسدود کردن و باطل کردن چک دیگر وجود نخواهد داشت حتی اگر این درخواست از سوی شخص صادر کننده یا پشت‌نویسی کننده چک مطرح شود. البته در موارد خاص حقوقی امکان ابطال چک وجود دارد.
- مبلغ چک تضمین شده غیرقابل توقیف و برگشت است یعنی اگر صادر کننده چک فوت کند، ورشکسته شود یا به هر علتی در دسترس نباشد وصول چک بدن هیچ مشکل و مانعی انجام می‌شود. همچنین از نظر قانونی حتی اگر صادر کننده ورشکسته شود طلبکاران وی نمی‌توانند ادعایی برای مصادره مبلغ چک تضمین شده داشته باشند و حتما این چک تنها برای شخصی که چک در وجه او صادر شده قابل پرداخت خواهد بود.
- یادتان باشد چک تضمینی زمانی قابل قبول است که دارای دو مهر شعبه و صاحب امضا بوده و همچنین امضا شده باشد در غیر این صورت فاقد اعتبار است. علاوه بر این این نوع چک‌ها دارای شماره امضا و رمز نیز هستند.
- برخلاف چک‌های عادی که مبلغ چک به صورت دستی و توسط شخص صادر کننده پر می‌شود چک تضمین شده باید به شکل ماشینی توسط سیستم‌های بانکی در محل مناسب نوشته شود.
- معمولا چک‌های تضمین شده برای مصارفی نظیر واریز وجه به حساب‌های قرض الحسنه جاری، پس انداز و کوتاه‌مدت، واریز تعهدات و دین‌ها، واریز به حساب‌های دولتی، صدور حواله برای شهرستان‌ها، پرداخت نقدی به اشخاص و مواردی از این دست استفاده می‌شود.
- چک تضمین شده تنها توسط بانک‌ها صادر می‌شوند و وصول آن نیز توسط شعب همان بانک صادر کننده انجام پذیر است و دیگر بانک‌ها نمی‌توانند آن را نقد کنند. اما این به معنی وصول نشدن چک در سایر بانک‌ها نیست بلکه واریز آن پس از وصول ۱ روز کاری زمان خواهد برد در صورتی که در شعب صادر کننده چک واریز همان لحظه انجام می‌شود.
چگونه چک تضمینی گرفته و در وجه کسی صادر کنیم؟
برای صدور چک تضمین شده نیاز به گذراندن یک سری مراحل اداری و بانکی بوده و شامل دو فرم پرشده به عنوان مدرک نیز بوده که به شرح زیر است:
- فرم ۳۹۶ بانکی با عنوان درخواست صدور چک رمزدار شهری که فرد متقاضی باید آن را تکمیل کند.
- رسید برداشت وجه از حساب که مبلغ آن برابر با مبلغ چک تضمینی درخواستی است.
پس از تکمیل مدارک فوق باید مراحل زیر را برای صدور چک طی کنید:
- امضای سند ۳۹۶ برای اعتبار یافتن آن و تحویل آن به بانک
- ارائه پرفراژ سند حسابداری و تاییدیه دریافت وجه
- صدور چک تضمین شده رمزدار شهری و امضا روی ته سوش چک صادر شده
- در مرحله آخر تحویل چک به مشتری انجام می‌شود.
مجازات عدم پرداخت چک‌های تضمینی
در حالتی که چک تضمین شده به دستور و درخواست صادر کننده آن وصول نشود ذینفع چک می‌تواند شکایت کرده و اگر صادر کننده هیچ دلیلی برای عدم پرداخت چک نداشته باشد یا نتواند آن را ثابت کند بر اساس قانون ۷ ماده چک علاوه‌بر مجازات مقرر شده باید تمام خسارت وارد شده به ذینفع را که به دلیلی عدم پرداخت چک متحمل شده است را پرداخت کند. ذینفع چک فردی است که چک به نام او صادر و واگذار شده یا در وجه حامل به وی واگذار شده است.
بانک‌ها نیز در این زمینه وظیفه دارند پس از دریافت دستور عدم پرداخت چک، مبلغ آن را تا مشخص شدن وضعیت چک و مرجع رسیدگی در حساب مسدود نگه دارند.
پس از آن شخصی که دستور عدم پرداخت چک را به بانک ارائه داده یک هفته فرصت دارد شکایت خود را به مراجع قضایی برده و با مشخص کردن دلیل عدم پرداخت گواهی شکایت خود را به بانک تحویل دهد. در غیر ایران بانک اجازه دارد پس از گذشت زمان مقرر وجه چک را از موجودی صادر کننده پرداخت کند.
به غیر از این مورد یعنی عدم پرداخت وجه چک به دستور صادر کننده آن که در صورت عدم اثبات دلیل موجه شامل محکومیت و مجازات می‌شود.
در سایر موارد نظیر ورشکستگی یا فوت صادر کننده چک تضمین شده هیچ مشکلی جهت وصول مبلغ چک برای ذینفع به وجود نخواهد آمد اما در صورتی که بانک صادر کننده چک تضمینی مسئولیت صدور چک را نپذیرد و ادعای جعل چک را کند که در این مورد نیز گیرنده یا ذینفع چک می‌توانند به مراجع قانونی شکایت کنند.
بخشنامه بانک مرکزی برای چک‌های تضمین شده
در حال حاضر به دلیل استفاده گسترده از این نوع چک بانک مرکزی بخشنامه‌ای با هدف جلوگیری از پولشویی یا استفاده‌های نادرست از چک تضمینی ارائه داده که جدیدترین نسخه این بخشنامه شامل قوانین و مقررات زیر است:
- درست است که چک تضمینی از ابزارهای پرداخت است و با درخواست مشتری برای نقل و انتقال پول برای یک شخص حقیقی یا حقوقی صادر می‌شود اما دریافت مبلغ به صورت نقدی به هیچ وجه امکان پذیر نیست و وصول آن تنها با واریز به حساب شخص انجام می‌شود. که یکی از دلایل ایمنی بالای این چک‌ها است.
- جهت صدور چک تضمین شده باید فرم مخصوص را در بانک و در حضور متصدی بانک پر کنید. در این فرم باید مشخصات کامل متقاضی صدور چک، شماره سریال چک، مبلغ چک تضمینی، علت درخواست صدور چک تضمین شده، مشخصات کامل گیرنده یا ذینفع چک کامل و درست ذکر کنید.
- بر اساس این بخشنامه چک تضمینی فقط در وجه ذینفع که مشخصات وی در فرم درخواست ثبت شده صادر می‌شود و نمیتوان آن را به فرد دیگری انتقال داد. حتی اگر این کار صورت پذیرد چک فاقد اعتبار خواهد بود.
- از جمله مشخصاتی که حتما باید در چک عنوان شود نام و نام خانوادگی اشخاص حقیقی، نام و نام خانوادگی اشخاص حقوقی، شماره ملی یا شناسه ملی فراگیر اتباع خارجی است.
- وصول چک فقط و فقط توسط ذینفع یا گیرنده چک که مشخصات وی روی چک درج شده امکان پذیر است.
- ظهر نویسی و انتقال چک تضمین شده به شخص دیگری به هیچ عنوان امکان پذیر نیست.
- در صورتی که گیرنده چک و ذینفع یک شخص واحد نباشد مشخصات گیرنده چک که نماینده ذینفع برای دریافت چک است نیز باید ثبت شود.
- دارندگان چک‌های تضمین شده که قبل از صدور این بخشنامه چک خود را دریافت کرده‌اند در صورت وجود هر گونه مغایرت مشخصات چک با قوانین جدید حداکثر یک ماه بعد از صدور بخشنامه جدید فرصت دارند تا چک تضمین شده خود را نقد کنند.
- اعضای هیئت مدیره و هیئت عامل بانک‌ها ملزم به اجرای تمامی بند‍‌های این بخشنامه بوده و هرگونه فعالیت بر خلاف این مصوبات شامل برخورد قانونی می‌شود.
- متقاضی صدور چک تضمین شده باید در سامانه صیاد (صدور یکپارچه الکترونیکی دسته چک) و درخواست خود را ثبت کند تا شناسه یکتا برای چک اختصاص یافته و امکان استعلام چک برای گیرنده در سامانه فراهم شود.
- بر اساس قوانین جدید متقاضی صدور چک تنها تا یک ماه پس از صدور چک توسط بانک بدون نیاز به ظهر نویسی گیرنده می‌تواند درخواست ابطال چک را داشته باشد. برای پرداخت چک نیز گیرنده تا یک ماه پس از صدور چک مهلت خواهد داشت. در غیر این صورت باید فرم‌های مربوطه مبارزه با پولشویی و درخواست پرداخت باید توسط هر دو شخص متقاضی و گیرنده پر شود.
- در صورت مفقود شدن چک تضمینی متقاضی و گیرنده هر دو باید با مراجعه به بانک نسبت به تکمیل فرم گزارش مفقودی و امضای آن اقدام کنند تا بانک پس از احراز هویت آن دو و بررسی صحت هویت و گفته‌ها چک قبلی باطل را باطل کرده و المثنی آن را صادر کند.
- در صورت جعل کردن چک تضمین شده یا استفاده از چک جعل شده فرد مورد نظر مورد پیگرد قانونی قرار گرفته و همچنین بر اساس حکم دادگاه نیز به مدت ۲ تا ۶ سال از گرفتن چک تضمینی محروم خواهد شد.
آیا چک تضمین شده همان چک رمزدار است؟
چک تضمین شده که با عنوان “چک تضمین شده رمزدار شهری” نامگذاری و شناخته می‌شود در بعضی از موارد با “چک رمزدار بین بانکی” اشتباه گرفته می‌شود که این مسئله به دلیل وجود کلمه رمزدار در هر دو عبارت به وجود می‌آید. اما تفاوت این دو چک در چیست؟
در قدم اول باید بگوییم که چک رمزدار بین بانکی همان‌طور که از نام آن مشخص است جهت انتقال پول بین دو بانک مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. و شباهت آن با چک تضمین شده در صدور هر دوی این چک‌ها از سوی بانک است.
چک رمزدار بین بانکی نیز مانند چک تضمین شده مورد اطمینان بوده و حکم پول نقد را برای گیرنده خود دارد و همچنین افراد برای صدور این چک نیز نیازی به دسته چک نداشته و تنها کافی است مانند چک تضمینی درخواست خود را به بانک ارائه دهند.
اولین تفاوت میان چک رمزدار بین بانکی با چک تضمین شده در صدور آن است. چک‌های تضمین شده علاوه بر اشخاص می‌توانند در وجه حامل نیز صادر شوند. در صورتی که چک‌های رمزدار بین بانکی تنها در وجه شخص گیرنده صادر می‌شوند. دومین تفاوت بین این دو چک به وصول آن‌ها مربوط است.
همان‌طور که قبلا گفتیم چک تضمین شده را هر چند با تاخیر ۱ روزه می‌توان در همه بانک‌ها وصول کرد اما نقد کردن چک رمزدار بین بانکی تنها در شعبه بانک درج شده در چک انجام می‌شود. این واریز همان روز به حساب مقصد صورت می‌گیرد. به همین دلیل در چک‌های بین بانکی شماره حساب و کد شعبه بانکی که گیرنده در آن حساب دارد نیز روی چک ثبت خواهد شد.
چک تضمین شده یا چک ضمانت؟
ممکن است تشابه نام میان این دو چک باعث شود تا آن‌ها را با یکدیگر اشتباه بگیرید. اما یادتان باشد چک ضمانت معمولا به دلیل تضمین انجام کار برای تعهد صادر می‌شود. که در صورت تخلف در تعهدات و عدم انجام صحیح آن‌ها گیرنده این چک می‌تواند نسبت به وصول مبلغ آن اقدام کرده و در صورت برگشت خوردن چک ضمانت به علت عدم موجودی به مراجع قانونی شکایت کند.
جمع‌بندی
ظهور چک‌ها به ویژه چک‌های صادر شده از سوی بانک‌ها از جمله چک تضمین شده باعث پیشرفت و تغییرات زیادی در انجام معاملات مالی شده است. در این مقاله سعی کردیم تمام قوانین و ویژگی‌های چک تضمین شده را که افراد برای استفاده باید از آن‌ها آگاه باشند را بیان کنیم.
این نوع چک‌ها از امنیت بالایی برخوردار هستند و هم برای صادر کننده آن و هم برای گیرنده چک مشکلات چک‌های عادی و معمولی را به همراه ندارند و مانند پول نقد در یک معامله عمل می‌کنند. به یاد داشته باشید استفاده درست از همه اسناد مالی نیاز به رعایت قوانین و مقررات آن سند دارد پس قبل در استفاده از چک تضمینی قوانین و مقررات آن را شناخته و سپس از آن استفاده کنید.
بیشتر بخوانید :
