کاربردی‌ترین اصطلاحات حسابداری مالی و مفاهیم آن‌ها

در گذشته کسبه با استفاده از چرتکه چوبی خود، حسابداری واحد اقتصادی خود را بر عهده گرفته و دخل و خرج خود را محاسبه و ثبت می‌کردند. چندی بعد، ماشین‌حساب کار محاسبه و مدیریت مالی را برای افراد آسان‌تر کرد.

اما در دنیای دیجیتال امروزی و توسعه کسب‌وکارها، دیگر خبری از چرتکه و ماشین حساب نیست. امروزه برنامه‌های پیشرفته کامپیوتری تمام محاسبات مالی شرکت‌ها را بر عهده گرفته و فقط با وارد کردن اطلاعات ورودی مورد نیاز، محاسبات مالی را با بالاترین دقت انجام می‌دهند.

اما برای استفاده از این ابزار پیشرفته، ما نیاز به علم استفاده از آن را داریم. این جا است که پای علم حسابداری به مدیریت مالی باز می‌شود و اهمیت آن در محاسبه و مدیریت منابع کسب‌و‌کارها مشخص می‌شود.

آشنایی با دنیای حسابداری و مهم‌تر از آن، آشنایی با کاربردی‌ترین اصطلاحات حسابداری مالی و شناخت مفاهیم آن‌ها می‌تواند در مدیریت مالی کسب‌وکار بسیار تاثیر‌گذار بوده و درک ما را در زمینه‌های مالی بالا ببرد.

حسابداری

حسابداری به طور کلی یک سیستم اطلاعاتی است که با در اختیار گذاشتن اطلاعات لازم در این سیستم می‌توانیم در زمینه‌های سرمایه‌گذاری، مدیریت مالی، مدیریت منابع و مسائل اقتصادی، تصمیمات بهتری گرفته و با دقت و ظرافت امور مالی کسب‌وکار خود را اداره کنیم.

در حسابداری فرایند جمع‌آوری، طبقه‌بندی، خلاصه‌کردن اطلاعات، ثبت اطلاعات، تهیه صورت‌ها و گزارش‌های مالی انجام می‌شود تا مدیران سازمان‌ها، کسب‌وکارها و شرکت‌ها بتوانند از این اطلاعات برای شفاف‌سازی، بهینه‌سازی و مدیریت منابع استفاده کنند.

همان‌طور که می‌توان حدس زد، کار حسابداری در سه مرحله ثبت، تهیه گزارش و ارائه آن خلاصه می‌شود. معمولا حسابدار اطلاعات مالی را ثبت می‌کند و از آن‌ها گزارش کارشناسی خود را تهیه کرده و آن را به مدیران سازمان‌ها و کسب‌وکارها ارائه می‌کند.

بنابراین کار اصلی یک حسابدار، تهیه گزارش از فعالیت‌های مالی شرکت یا سازمان مربوطه است و با توجه به گستردگی و پیچیدگی معاملات و فعالیت‌های مالی، یک حسابداری به تنهایی نمیتواند از پس این کار بر بیاید. در این جا نرم افزار حسابداری است که به حسابدار کمک می‌کنند تا اطلاعات را دسته‌بندی کرده و راحت‌تر گزارش‌های مالی خود را تهیه کنند.

نرم‌ افزارهای حسابداری

امروزه نرم‌افزارهای حسابداری باعث شده تا علم حسابداری از گذشته حضور پررنگ‌تری در میان مشاغل داشته باشد. این نرم‌افزارها که نیاز هر سازمان و کسب‌وکار بزرگ است، به ما کمک می‌کنند تا اطلاعات و سوابق مالی را دسته بندی کرده و به آن‌ها نظم دهیم تا در صورت نیاز به راحتی به آن اطلاعات دسترسی داشته باشیم.

همچنین این نرم‌افزارها با استفاده از فرمول‌های پیچیده، سرعت محاسبات مالی را افزایش داده و با دقت و ظرافت هر چه تمام‌‌تر، نتایج محاسبات را در اختیار ما قرار می‌دهند.

واضح است در حین استفاده از نرم افزار مالی با واژگان و اصطلاحاتی روبه‌رو ‌می‌شویم که هیچ اطلاعاتی از آن نداریم. در ادامه به شما کمک می‌کنیم تا کاربردی‌ترین اصطلاحات حسابداری مالی و مفاهیم آن‌ها بیش‌تر آشنا شوید.

اهمیت حسابداری

همان‌طور که می‌دانیم، حسابداری جزو مشاغل حساس و پراهمیت جامعه محسوب می‌شود؛ زیرا وجود محاسبات و فرمول‌های پیچیده، جزئیات وسیع زمینه‌های مالی و وابستگی کسب‌وکارها به علم حسابداری باعث می‌شود تا حسابداری نیاز به دقت و توجه بالایی داشته باشد.

هر کسب‌وکاری برای افزایش بازده خود نیاز به کنترل ورودی و خروجی خود باشد تا هزینه‌های اضافی را کاهش داده، فرصت‌های مالی را شناسایی کرده و برای افزایش سوددهی اقدام کند. همچنین حسابداری با نظم بخشیدن به فعالیت‌ها و سوابق مالی، به کلیه اطلاعات نظم بخشیده و استفاده از آن‌ها را بسیار ساده‌تر می‌کند.

حسابداری مالی

حسابداری مالی که به آن حسابداری شاخه‌ای یا حسابداری گزارش نیز گفته می‌شود، یکی از مهم‌ترین انواع حسابداری است که تمرکز آن بر روی تهیه صورت‌های مالی است.

دلیل اصلی پیدایش این نوع حسابداری، اصل تفکیک شخصیت است. اصل تفکیک شخصیت امکان مشارکت سرمایه‌گذارانی که به تجارت نمی‌پرداختند را ممکن کرد و به همین دلیل باعث رشد و توسعه بنگاه‌های تجاری شد. مشارکت گسترده سرمایه‌گذاران نیز باعث پیدایش سهام و بازار بورس شد.

سازمان‌ها و شرکت‌هایی که از حسابداری مالی استفاده می‌کنند عبارت‌اند از: بانک‌ها، بستانکاران بلند مدت و کوتاه مدت، فروشندگان، مشتریان، کارکنان، اعتباردهندگان، کارگزاران بازار سرمایه، سرمایه‌گذاران بالقوه و مدیریت موسسات.

اصطلاحات حسابداری مالی و مفاهیم آن‌ها

در حسابداری نیز مانند بسیاری از علوم دیگر، اصطلاحات و عباراتی وجود دارد که درک آن برای افرادی که در آن رشته تحصیل ننموده‌اند مشکل می‌باشد.

آشنایی با مفاهیم این اصطلاحات برای کسانی که با مفاهیم مالی سروکار دارند، از نرم‌افزارهای مالی استفاده می‌کنند و یا حتی علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری هستند بسیار حیاتی است. این اصطلاحات از شاخه‌های مختلفی تشکیل شده‌اند که هر کدام به زیرشاخه‌های متفاوتی تقسیم می‌شوند. این اصطلاحات عبارت‌اند از:

دارایی

منظور از دارایی، اموال و منابعی است که متعلق به یک سازمان یا کسب‌وکار بوده که از طریق معاملات و یا سایر عملیات‌های مالی به وجود آمده و قابل تبدیل به پول می‌باشد. به طور کلی دارایی‌ها به سه زیرشاخه تقسیم می‌شود:

دارایی‌های جاری

پول نقد یا دارایی‌هایی که تبدیل آن به پول نقد به راحتی ممکن باشند، مانند موجودی بانکی، موجودی کالا، موجودی ملزومات، بدهکاران، حساب‌های دریافتی و پیش‌پرداخت‌ها، در شاخه دارایی‌های جاری قرار می‌گیرند.

دارایی‌های ثابت

دارایی‌های غیر نقدی که طول عمر بیش از یک سال دارند و هدف استفاده از آن خرید و فروش نباشد، در شاخه دارایی‌های ثابت قرار می‌گیرند.

این شاخه از دارایی‌ها به دلیل عدم استفاده مستقیم در جریان عادی فعالیت‌های مالی سازمان یا کسب‌وکار، تغییرات عمده‌ای در آن پیش نیامده و خرید و فروش نمی‌شوند، اما به دلیل ارتباطی که با دارایی‌های کسب‌وکار دارند، نقش بزرگی در سودآوری ایفا می‌کنند. دارایی‌های ثابت شامل زمین، ساختمان، ماشین‌آلات، وسایل نقلیه و اثاثیه اداری می‌شود.

دارایی‌های نامشهود

دارایی‌های که غیر قابل مشاهده هستند و ذات و طبیعت آن‌ها فیزیکی نیست، دارایی‌های نامشهود هستند. این دارایی‌ها شامل برند، مالکیت فکری، ایده‌ها و روش کسب‌وکار می‌شود. ارزش دارایی نامشهود شرکت‌ها در قیمت شرکت منعکس می‌شود.

بدهی‌

تعهداتی که یک سازمان، شرکت و یا کسب‌وکار در قبال اشخاص و یا دیگر سازمان‌ها دارند که بایستی از طریق پرداخت نقدی، ارسال محصولات و یا ارائه خدمات تسویه شود، بدهی می‌نامند. اکثر بدهی‌ها ناشی از خرید نسیه، اخذ وام از بانک‌ها، پرداخت مالیات و یا پرداخت خسارت می‌باشند. به طور کلی بدهی‌ها به دو زیر شاخه تقسیم می‌شوند:

بدهی جاری

بدهی‌هایی که موعد پرداخت آن یک سال و یا کمتر باشد، بدهی‌های جاری یا کوتاه مدت هستند. از متداول‌ترین بدهی‌های جاری می‌توان حساب‌های پرداختی، اسناد پرداختی، بستانکاران و پیش‌دریافت‌ها را نام برد.

بدهی ثابت

بدهی‌هایی که سررسید آن بیش از یک سال باشد، بدهی ثابت یا بلند مدت نامیده می‌شود. بدهی‌های ثابت اوراق قرضه، اجاره‌نامه‌های بلند مدت، دیون رهنی، وام بلند مدت بانکی و اوراق مشارکت شرکتی را شامل می‌شوند.

سرمایه

به حق صاحبان سهام یک موسسه یا شرکت نسبت به باقی‌مانده دارایی شرکت مذکور، سرمایه گفته می‌شود. در حسابداری مالی، سرمایه از کم کردن بدهی‌های شرکت از جمع دارایی‌های آن به دست می‌آید.

به عبارت دیگر، پس از پرداخت تمام تعهدات و بدهی‌های شرکت، آن چه از دارایی باقی می‌ماند سرمایه شناخته شده که متعلق به صاحبان شرکت است. این دارایی‌ها موجودی حساب‌های بانکی، کارخانه‌ها، ماشین‌آلات و تجهیزاتی که برای تولید استفاده می‌شود را شامل می‌شود.

درآمد

به مقدار پولی که شرکت‌ها و کسب‌وکارها با تولید و فروش محصولات و یا ارائه خدمات به دست می‌آوردند، درآمد گفته می‌شود. درآمد موجب افزایش سرمایه و در نتیجه افزایش دارایی می‌شود. درآمد خالص نیز عبارت است از درآمد به دست آمده منهای تمامی مالیات‌ها و کسورات دیگر.

سود انباشته

به درآمدهای انباشته شرکت که تا کنون بین مالکان آن توزیع نشده است، سود انباشته گفته می‌شود. این دارایی برای سرمایه‌گذاری‌های آینده شرکت و یا پرداخت آن به سهام‌داران نگه‌داری می‌شود.

هزینه

هزینه مجموع مخارجی است که یک کسب‌وکار در طول عملکرد خود برای کسب درآمد متحمل می‌شود. به عبارت ساده، هزینه مبالغی است که تولیدکنندگان برای تولید صرف می‌کنند.

هزینه شاخص بسیار مهمی از عملکرد کسب‌وکارها است و بنابراین قوانین و اصطلاحات ویژه‌ای برای شناسایی آن وجود دارد. همان گونه که درآمد موجب افزایش سرمایه و در نتیجه دارایی می‌شود، هزینه باعث کاهش درآمد و به دنبال آن، کاهش دارایی می‌شود.

ارزش دفتری

به فاصله بین ارزش واقعی یک محصول و ارزش تنزل یافته آن، ارزش دفتر می‌گویند. گاهی ممکن است بر اثر گذشت زمان، یک کالا ارزش واقعی خود را از دست بدهد.

در این جا یک ارزش دفتری برای آن محصول قائل می‌شوند و با این روش قیمت‌گذاری برای آن محصول انجام می‌گیرد. به این ترتیب می‌توان گفت ارزش دارایی منهای استهلاک آن را ارزش دفتری می‌نامند.

استهلاک

همان‌طور که می‌دانیم، دارایی‌های ثابت با گذشت زمان دچار فرسودگی خواهند شد و به تدریج کارایی خود را از دست می‌دهند. علم حسابداری سعی می‌کند تا هزینه فرسودگی این دارایی‌ها را محاسبه کرده و با نام استهلاک به مدیران ارائه کند. در پایان هر دوره استهلاک دارایی‌های ثابت محاسبه شده و برای محاسبه سود و زیان، از آن استفاده می‌شود.

سرقفلی (Goodwill)

اصطلاح سرقفلی در علم حسابداری عبارت است از مازاد ارزش جاری یک واحد تجاری بر ارزش مجموع دارایی‌های قابل شناسایی آن واحد تجاری. سرقفلی شامل مواردی چون اعتبار برند، مشتریان بالقوه، ایده‌های منحصربه‌فرد و… می‌شود.

به عنوان مثال فرض کنید مغازه‌ای دارید که نام آن در شهر سر زبان‌ها افتاده و همه مغازه شما را می‌شناسند. حال اگر مالک اصلی مغازه قرارداد اجاره را با شما تمدید نکرده و شما مجبور باشید نقل مکان کنید، قطعا دچار ضرر و زیان می‌شوید. و همچنین، اگر صاحب مغازه شغل شما را ادامه دهد، با سرعت بسیاری به شهرت دست خواهد یافت.

پس صاحب ملک باید مبلغی را به خاطر شهرتی که در آن محل به جای گذاشته‌اید، به شما پرداخت کند که به آن سرقفلی گفته می‌شود. بنابراین به شهرتی که شما در آن محل ایجاد کرده‌اید سرقفلی گفته می‌شود که حق قانونی صاحب کسب‌وکار است.

علامت تجاری (Trademark)

علامت تجاری (TM) در اصل یک اسم، علامت، نشان و یا طرحی است که برای ایجاد تمایز بین محصولات و خدمات یک فروشنده و یا گروهی از فروشندگان به ساخته شده است. علامت تجاری در واقع معرف سازنده محصولات و یا خدمات است. علامت تجاری نباید تکراری و تقلید شده باشد.

حق امتیاز (Royalty)

حق امتیاز یک توافق‌نامه قانونی بین افراد و یا شرکت‌های اصلی است که به دارنده آن اجازه می‌دهد تا از نام تجاری شرکت برای فروش محصولات یا خدمات آن شرکت استفاده کند. به عنوان مثال، کارخانه ایران خودرو در ازای پرداخت مبلغی، حق امتیاز ساخت خودروهای پژو را دریافت کرده است.

حق تالیف (Copyright)

حق تالیف یکی از انواع مالکیت‌های فکری است که به حقوق مادی و معنوی مولفین آثار ادبی و هنری گفته می‌شود. در واقع حق انحصاری نشر، پخش و اجرای اثر هنری و یا نوشته‌ای که تا سی سال بعد از فوت شخص پدید آورنده اعطا شده را حق تالیف می‌نامند.

اقلام صورت‌های مالی

صورت‌های مالی محل درج اطلاعات مالی مرتبط با فعالیت‌های شرکت‌ها و کسب‌وکارها است. این صورت‌ها به نوعی نشان دهنده عملکرد و وضعیت مالی و جریان نقدی شرکت است. صورت‌های مالی حداقل یک بار در سال تهیه می‌شود؛ اما در شرایط عادی به صورت شش ماهه و یا حتی در صورت نیاز در مقاطع زمانی کوتاه‌تر نیز از سوی حسابدار به مدیران شرکت منتقل می‌شود.

مهم‌ترین موارد موجود در یک صورت مالی به پنج گروه اصلی ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت سود و زیان جامع، صورت گردش وجوه نقد و یادداشت‌های توضیحی تقسیم می‌شوند.

ترازنامه (Balance Sheet)

ترازنامه گزارشی از دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق سهام‌داران یک شرکت و یا کسب‌وکار در یک زمان مشخص است و مبنایی برای محاسبه نرخ‌های بازگشت به شمار می‌رود. در واقع ترازنامه مجموع دارایی‌های شرکت و نحوه تامین این دارایی‌ها را از طریق بدهی و یا حقوق سهام‌داران نمایش می‌دهد. معادله ثابت ترازنامه به شرح زیر است:

دارایی‌ها = بدهی‌ها + حقوق سهام‌داران

بنا بر فرمول بالا، یک شرکت برای این که دارایی‌های خود را به دست بیاورد، یا باید بدهی‌های خود را افزایش دهد و یا باید آن را از سرمایه‌گذاران بگیرد .

صورت سود و زیان (Income Statement)

یکی از صورت‌های مالی مهم در حسابداری، صورت سود و زیان است که به منظور ارائه گزارش عملکرد مالی شرکت در طی یک دوره مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در واقع صورت سود و زیان، خلاصه‌ای از هزینه‌ها و درآمدهای به دست آمده از طریق فعالیت‌های اقتصادی و همچنین سود و زیان خالص به وجود آمده در طول یک دوره مالی را ارائه می‌دهد. گزارشات سود و زیان کمک بزرگی به مدیران جهت گرفتن تصمیمات حیاتی در زمینه‌های مختلف مانند افزایش ظرفیت تولید، حذف یکی از خطوط تولید و یا بهبود محصولات می‌کند.

صورت سود و زیان جامع (Comprehensive Income Statement)

این صورت شامل کلیه درآمدها و هزینه‌های تحقق یافته و تحقق نیافته می‌باشد و هدف از تهیه آن، ارائه کلیه درآمدها و هزینه‌های شناسایی شده در یک دوره مالی می‌باشد.

در واقع مانده نهایی صورت سود و زیان دوره، زیر مجموعه صورت سود و زیان جامع به شمار می‌آید و دیگر درآمدها و هزینه‌ها به صورت مجزا در آن منعکس می‌شود.

صورت گردش وجوه نقد (Statement Of Cash Flow)

صورت جریان وجوه نقد یکی دیگر از صورت‌های مالی است که اطلاعات کلی مربوط به کلیه ورودی‌های مالی یک شرکت را در یافت کرده و ارائه می‌دهد. این صورت به ما نشان می‌دهد که چه مقدار وجه نقد در طی یک دوره ایجاد و مصرف شده است.

یادداشت‌های توضیحی (Explanatory Notes)

همان‌طور که می‌دانیم، تمام اطلاعات مورد نیاز را نمی‌توان در صورت‌های مالی جا کرد. به همین منظور حسابداران اطلاعات توضیحی مهم را در قالب یادداشت‌های توضیحی که عضو مهمی از صورت‌های مالی است را در اختیار مدیران قرار می‌دهند.

آخرین ورودی، اولین خروجی (LIFO)

LIFO یک نوع روش فروشگاهی است که در آن کارکنان سهام آخرین کالا را از فروشگاه می‌گیرند و مشتریان از اقلام خود خرید می‌کنند و در نتیجه موجودی واقع در انبار خریداری نشده و در فروشگاه باقی می‌ماند.

این روش زمانی انجام می‌شود که حس شود هزینه‌های موجود در طول زمان افزایش می‌یابد. امروزه از این روش استفاده نمی‌شود؛ زیرا موجودی‌ها به ندرت فروخته شده و در نتیجه قدیمی شده و ارزش خود را از دست می‌دهند.

اولین ورودی، اولین خروجی (FIFO)

FIFO یکی از روش‌های پرکاربرد در حسابداری و انبارداری است که در آن محصولاتی که وارد انبار می‌شوند در مکانی ذخیره شوند که به ترتیب زمان ورودشان به انبار، از آن خارج شوند. به عبارت دیگر، محصولی که زودتر وارد قفسه فروشگاه شود، زودتر از سیستم خارج خواهد شد. اجرای این روش در مواد غذایی، دخانیات و محصولات آرایشی، بهداشتی و دارویی، از ملزومات کار است.

درآمدهای قبل از پرداخت بهره‌ و مالیات (EBIT)

همان طور که می‌دانیم، سود قبل از بهره وام‌ بانک‌ها و مالیات، نشان‌دهنده سودآوری شرکت است که می‌توان آن را به عنوان درآمد منهای تمام هزینه‌ها، بدون احتساب مالیات و بهره وام محاسبه کرد. به معیاری که سود شرکت را از هزینه‌های بهره و مالیات مستثنی می‌کند، EBIT می‌گویند. فرمول EBIT به شکل زیر است:

= EBIT درآمد خالص + بهره + مالیات

درآمدهای قبل از پرداخت بهره، مالیات و استهلاک (EBITDA)

یکی دیگر از معیارهای سنجش جریان نقدی شرکت، EBITDA است. این معیار با در نظر نگرفتن بهره وام‌ها، مالیات و استهلاک، میزان درآمد شرکت را به طور شفاف برای ما به نمایش می‌گذارد. به عبارت ساده، EBITDA یک شاخص مناسب برای محاسبه میزان سودآوری شرکت می‌باشد. فرمول EBITDA نیز به شکل زیر است:

EBITDA = سود عملیاتی + DE + AE

AE = هزینه استهلاک دارایی‌های مشهود

DE = هزینه استهلاک دارایی‌های نامشهود

نویسنده: احسان مهدیزاده