حسابرسی مستقل به حسابرسی گفته می‌شود که توسط افراد یا شرکت‌هایی مستقل و به صورت حرفه‌ای اقدام به ارائه خدمات حسابرسی می‌کنند. معمولا این افراد از جانب مدیران شرکت‌ها فراخوانی می‌شوند و در قالب یک قرارداد اقدام به حسابرسی مالی یک مجموعه می‌کنند.
حسابرس مستقل علاوه‌بر اظهار نظر نسبت به صحت صورت‌های مالی و پیوست‌های آن، حسابرسی مستقل حاوی مطالعاتی در پیرامون چگونگی جریان امور و ارزیابی مستقلی نسبت به نتایج مالی عملیات و فعالیت‌های سیستم و کنترل‌های داخلی برقرار شده در آن نیز می‌شود.
امروزه بسیاری از حسابداران و حسابرسان در سراسر دنیا با تاسیس موسساتی هر یک از چند حسابدار و حسابرس ماهر و باتجربه مبادرت به انجام حسابرسی مستقل می‌کنند.
اقدامات حسابرسان مستقل شامل عملیات حسابرسی، خدمات حسابداری و کار با نرم افزار حسابداری، تهیه و تنظیم سیستم‌های حسابداری، برقراری سیستم‌های مکانیزه الکترونیک، مشاوره در امور مالیاتی و یا تهیه گزارش‌های اختصاصی برای بانک‌ها، رسیدگی به اوراق بهادار و یا مراجع قضایی است.
ضرورت استفاده از حسابرس مستقل
- تفکیک مالکیت از مدیریت در وادهای اقتصادی سهامی عام
- تنوع و پیچیدگی رخدادها و فعالیت‌های مالی در وادهای اقتصادی سهامی عام
- اطلاعات و گزارشات مالی توسط افراد غیر از استفاده‌کنندگان از اطلاعات ذکر شده تهیه می‌شود. در واحدهای اقتصادی سهامی عام منافع مالی عامه سهامداران مطرح می‌شود. الزامی است که حسابرسان مستقل ادای مالی مدیران واحدهای ذکر شده را بررسی و نسبت به آن‌ها اظهار نظر می‌کنند.
هدف از حسابرسي مستقل چیست؟
به عبارتی هدف از حسابرسي مستقل اظهارنظر حرفه‌ای و تخصصی در رابطه با صورت‌ها و گزارشات مالی واحدهای اقتصادی سهامی عام طبق بررسی‌های به عمل آمده مطابق با اصول ضوابط و استاندارهای رایج حسابرسی.
نقش حسابرس مستقل
نقش حسابرس مستقل اعتباردهی به صورت‌ها و گزارشات مالی واحدهای اقتصادی سهامی عام طبق بررسی‌های به عمل آمده و ایجاد اطمینان منطقی در رابطه با استفاده از اطلاعات مالی حسابرسی شده که در صورت‌های مالی قید شده است.
وي‍ژگي‌های حسابرس مستقل
۱ – داشتن اطلاعات کامل از اصول حسابداری و حسابرسی و قابلیت به‌کارگیری اصول ذکر شده در شرایط متناوب اقتصادی
۲ – داشتن اطلاعات کامل از اصول و استانداردهای رایج و پذیرفته شده حسابرسی و قابلیت به‌کارگیری استانداردهای ذکر شده طی فرآیند حسابرسی واحدهای اقتصادی مورد بررسی.
۳ – داشتن اطلاعات کافی در رابطه با قوانین و مقررات مالی و محاسباتی رایج شامل:
قانون تجارت
قانون مالیات‌های مستقیم
قانون محاسبات عمومی کل کشور
قانون بودجه سالانه
قانون ایجاد واحدهای مالی و حسابرسی
انواع حسابرسی مستقل (خارجی)
۱ – انواع حسابرس مستقل از نظر ماهیت
الف – حسابرسی عملياتی
به عبارتی حسابرسی عملیاتی شامل بررسی منظم فعالیت‌های سازمان یا بخش مشخصی از آن در ارتباط با اهداف تعیین شده. در حسابرسی عملیاتی رسیدگی “صرفه اقتصادی” در جریان مالی شرکت مورد بررسی قرار می‌گیرد و میزان اثربخشی و سودآوری مالی شرکت مورد حسابرسی قرار گرفته و طی یه گزارش به مدیران ارائه می‌شود.
در حسابرسي عملياتي حسابرس پیشنهادهای اصلاحی خود را نیز در کنار ارائه گزارش به مدیریت منتقل می‌کند.
ب – حسابرسی رعايت
در این نوع حسابرسی به میزان مطابقت صورت‌های مالی با قوانین تعیین شده، ضوابط، دستورالعمل‌ها و بخشنامه پرداخته می‌شود. بررسی میزان مالیاتی به معاملات و تعهدات مالیاتی، بررسی حسابدار و حسابرسان دیوان محاسبات کشور به قوانین مالی و بودجه شرکت‌ها و موسسات دولتی مثال‌هایی از حسابرسی رعایت هستند.
این نوع حسابرسی می‌تواند به شکل پروژه جداگانه و یا همراه با صورت‌های مالی انجام گیرد. در ایران حسابرسی رعایت جزء جدا نشدنی حسابرسی صورت‌های مالی است. انواع حسابرسی رعایت شامل حسابرسی مالیاتی، حسابرسی بیمه، حسابرسی دیوان محاسبات است.
ج – حسابرسی صورت‌های مالی
مهم‌ترین نوع حسابرسی، حسابرسی مالی است. هدف این نوع حسابرسی اعتباردهی به صورت‌های مالی است به این شکل که بتواند در رابطه با این‌که صورت‌های مزبور از کل جنبه‌های بااهمیت براساس استانداردهای حسابداری تهیه شده است یا خیر. اثبات وجود، ارزیابی، مالکیت، تکمیل بودن و روش ارائه و آشکارکردن اهداف کلی حسابرسی اقلام درج شده در صورت‌های مالی است.
۲ – انواع حسابرس مستقل از نظر دليل ارجاء كار حسابرسی به حسابرس مستقل
الف – حسابرسی الزامی
در این نوع حسابرسی واحدهای اقتصادی به اجبار و براساس قوانین و مقررات الزام به انتخاب و دعوات از یک حسابرسی جهت انجام حسابرسی سالانه خود هستند. تمام شرکت‌های سهامی عام
ب – حسابرسی اختياری
در حسابرسی اختیاری واحدهای اقتصادی در صورتی که خود شرکت‌ها تمایل داشته باشند حسابرسی می‌شوند. شرکت‌های تضامنی و سایر شرکت‌های خارج از حوزه بورس اوراق بهادار که به عنوان شرکت‌های حسابرسی اختیاری محسوب می‌شوند می‌توانند با توجه به خواست خود و یا جهت دسترسی به یک هدف عمل حسابرسی را مانند شرکت‌های الزام به حسابرسی انجام دهند.
ج – حسابرسی اجباری
۳ – انواع حسابرس مستقل از نظر ماهيت رسيدگی
بررسی سیستم کنترل داخل واحدهای اقتصادی مورد رسیدگی
۱ – رسیدگی‌های اثباتی
اثبات درستی تک تک اقلام درج شده در صورت‌های مالی و اظهار نظر در رابطه با کلیت صورت‌های مالی
۲ – رسیدگی‌های اختصاصی
بررسی و رسیدگی در رابطه با مانده برخی از حساب‌ها با هدف و اهدافی ویژه
۳ – بررسی و ارزیابی سیستم کنترل‌های داخلی
با هدف کشف موارد عدم وجود کنترل‌های داخلی مناسب، یا عدم اجرای درست کنترل‌ها و تعیین نقاط قوت و ضعف سیستم
۴ – انواع حسابرس مستقل از نظر زمان شروع به كار حسابرسی
الف – حسابرسی ضمنی (میانه)
ب – حسابرسی مداوم
ج – حسابرسی نهایی
۵ – انواع حسابرس مستقل از نظر شيوه انجام كار حسابرسی
الف – شیوه سند رسمی
ب – شيوه ترازنامه‌ای
وظایف حسابرس مستقل
به صورت کلی وظایف حسابرسی مستقل شامل موارد زیر است:
- مهار گردش‌های مالی حسابهای بانکی سازمان و شرکت
- مهار و رسیدگی به عملیات مرتبط با بودجه و هزینه‌های سازمان
- مهار صورت‌های مالی مرتبط به پرداخت حقوق و روش پرداخت با جزئیات آن
- مهار فرآیندهای انبارگردانی و بررسی دقیق اسناد و علاوه‌بر این ورود و خروج اقلام انبار
انواع گزارش حسابرسی مستقل
به صورت کلی اظهار نظر حسابرسی مستقل در رابطه با صورت‌های مالی می‌تواند مقبول، مشروط، مردود یا عدم اظهار نظر باشد.
- اظهار نظر مقبول
به عبارتی اظهار نظر مقبول به این معنا است که صورت‌های مالی براساس استانداردهای حسابداری آماده شده است.
- اظهار نظر مشروط
در این نوع اظهار نظر صورت‌های مالی انحراف مهم با استاندارهای حسابداری دارد.
- اظهار نظر مردود
در این نوع اظهار نظر حسابرسی در رابطه با حسابرسی خود پی به موارد مهم برده است که صورت‌های مالی مصرف‌کنندگان را گمراه خواهد کرد. این نوع اظهار نظر دال بر انحراف اساسی گزارشات مالی با استانداردها دارد.
- عدم اظهار نظر
عدم اظهار نظر بدترین نوع اظهار نظر حسابرس است وقتی صادر می‌شود که محدودیتی اساسی در بررسی صورت‌های مالی وجود داشته باشد. این نوع حسابرسی به عواملی از جمله ابهام بسیار و با اهمیت اساسی یا زیر سوال رفتن فرض تداوم فعالیت یا عدم توانایی اتکا بر سیستم کنترل داخلی قادر به ارائه اظهار نظر نیست.
حسابرسان با حسابرسی به عمل آمده سهامداران خرد و بدون نفوذ را مطمئن می‌کنند که فردی ناظر، متخصص و مستقل قادر به دفاع از حقوق آن‌ها است. علاوه‌بر این مدیران شرکت‌های مورد حسابرسی می‌توانند با استفاده از استناد به گزارش حسابرسان مستقل امانت‌داری، بهره‌وری و اثربخش فعالیت‌ها و تصمیمات خود را نشان دهند.
دولت‌ها قادرند بدون صرف هزینه‌ای با اتکا بر گزارش حسابرسان مستقل و با اطمینان معقولی که به صورت‌های مالی حسابرسی شده خواهند داشت مبلغ سود و زیان شرکت‌ها را براساس صورت مالی خود قبول و به درآمد مالیاتی که مورد توافق دولت و شرکت‌ها خواهد بود دست پیدا کند. به عنوان نمونه:
محاسبه موجودی محصولات یک شرکت که رقمی اساسی در صورت‌های مالی آن را دربر می‌گیرند و به هر علتی قابل محاسبه نبوده است. این نکته را در نظر بگیرید که کلمات اهمیت و اساسی یک مقدار کمی هستند که از طریق حسابرس در سطح هر حساب و در سطح تمام صورت‌های مالی معین می‌شوند.
بنابراین تنها زمانی می‌توان به صورت‌های مالی تکیه کرد که گزارش حسابرس مقبول باشد. در برخی از مواقع در اظهار نظرهای مردود با اعمال بندهای حسابرسی روی صورت‌های مالی می‌توان اعداد واقعی را به دست آورد. البته در بسیاری از اوقات این امکان وجود ندارد.
ضرورت وجود حسابرس مستقل
حسابداری یک نوع سیستمی محسوب می‌شود که کلیه اتفاقات و رخدادهای مالی یک بنگاه اقتصادی را خلاصه و ثبت می‌کند که سرانجام، خروجی این سیستم گزارشات مالی را شامل می‌شود. براساس قوانین بسیاری از این صورت‌های مالی بایستی به صورت سالیانه از طریق شرکت تهیه و ارائه شوند.
این صورت‌های مالی حاوی ترازنامه، سود و زیان، سود و زیان جامع، صورت جریان وجوه نقد و یاداشت‌های پیوست هستند. صورت‌های مالی پس از تهیه در اختیار مدیران مالی و تحلیل‌گران قرار می‌گیرند و مورد بررسی واقع می‌شوند.
سپس اطلاعات تحلیل شده جهت تصمیم‌گیری به مدیریت، اعتباردهندگان مانند بانک‌ها و سرمایه‌گذاران مثل سهامداران می‌رسد. با این حال چنان‌چه صورت‌های مالی به هر دلیلی مانند ضعف واحد حسابداری یا هر دلیل دیگری اشتباه یا با واقعیت تفاوتی داشته باشد، چه اتفاقی رخ خواهد داد؟ استفاده‌کنندگان درون سازمانی و برون سازمانی از صورت‌های مالی، تصمیمات اشتباهی اتخاذ خواهند کرد و دچار زیان و ضرر خواهند شد.
بنابراین صورت‌های مالی نیاز به اعتبارسنجی دارند. ولی چه‌طور صورت‌های مالی اعتبار سنجی می‌شوند؟ حسابرس مستقل به عنوان یک شخص ثالث و غیر ذی‌نفع که تخصص کافی را در این زمینه را دارد، صورت‌های مالی شرکت‌ها را بررسی کرده و نظر قطعی خود را اعلام می‌کند.
اهمیت حسابرسی مستقل
پس از انقلاب صنعتی و ایجاد شرکت‌هایی با سهامداران بسیار و سرمایه هنگفت، جدایی سهامداران و مدیران، مسئله‌ای جدایی‌ناپذیر از فعالیت‌های اقتصادی شد. این مسئله در عصر جهانی شدن سرمایه و ایجاد شرکت‌های سهامی چندین هزار سهامداری که ممکن است در یک کشور نباشند تشدید شده است.
به دلایل این جدایی، سهامدارات و صاحبان شرکت‌ها برای مطمئن شدن از حفظ ثروت آن‌ها و انجام امور شرکت براساس اهداف مشخص شده که مهم‌ترین آن‌ها افزایش ثروت مالکان است به فکر رفته‌اند که سرانجام به بهترین و کم‌هزینه‌ترین روش ممکن، یعنی مراجعه به اشخاص مستقل، کار آزموده و امین به اسم حسابرس مستقل منتهی شد.
یکی از مهم‌ترین منابع اطلاعاتی تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران، مدیران، اعتباردهندگان، نهادهای نظارتی، اتحادیه‌های صنفی و کارگری، تحلیل‌گران مالی، دولت و غیره صورت‌های مالی آماده شده از طریق مدیران است.
این تهیه‌کنندگان به عواملی از جمله تضاد منافع احتمالی با دیگر گروه‌های استفاده‌کننده اطلاعات، جانب‌داری از منافع یکی از گروه‌های استفاده‌کننده اطلاعات، منافع شخصی یا سازمانی، خوب نشان دادن وضعیت شرکت، دریافت اعتبار با نرخ بهره مناسب، کم کردن مالیات، بالا بردن پاداش، پایداری مدیریت و غیره ممکن است اقدام به منتشر کردن اطلاعاتی کنند که موجب گمراهی استفاده‌کنندگان شود.
اغلب استفاده‌کنندگان اطلاعات صورت‌های مالی یعنی سرمایه‌گذاران و مالکان موسسات برای مانع از دستکاری احتمالی اطلاعات از طریق تهیه‌کنندگان از نمایش مطلوب وضعیت موسسات خود در صورت‌های مالی ، رسیدگی مطلوبیت صورت‌های مالی را به حسابرسان می‌سپارند.
رسیدگی به مدارک حسابداری و دیگر شواهد زیربنای صورت‌های مالی به وسیله کسب آگاهی از سیستم کنترل‌های داخلی و بازرسی مدارک، رویت دارایی‌ها، سوال از منابع داخلی و خارج موسسه مورد بررسی و اجرای دیگر روش‌های رسیدگی توسط فردی غیر از تهیه‌کنندگان صورت‌های مالی با هدف اظهار نظر حرفه‌ای نسبت به مطلوبیت ارائه صورت‌های مالی براساس استانداردهای حسابداری برحسب حسابرسی به وجود آمده را حسابرسی می‌گویند.
