علم حسابداری شاخه‌های متعددی دارد که هریک برای سازمان، موقعیت و کاربرد خاصی استفاده می‌شوند. از جمله انواع شاخه‌های حسابداری می‌توان به حسابداری مالی، مدیریتی، مالیاتی، صنعتی، دولتی، عمومی و حسابرسی اشاره کرد که هر کدام از این ها با استفاده از یک نرم افزار حسابداری قوی قابل انجام هستند.. در این مطلب از فراپیام می‌خواهیم صرفاً یکی از مهم‌ترین شاخه‌های این رشته، یعنی «حسابداری صنعتی» را مورد بحث و بررسی قرار دهیم. لطفاً با ما همراه باشید.
حسابداری صنعتی چیست؟
حسابداری صنعتی یکی از انواع شاخه‌های حسابداری است که برای واحدهای تولیدی و صنعتی مورد استفاده قرار گرفته و وظیفه بررسی «بهای تمام شده تولید» را برعهده دارد.
برآورد هزینه تمام شده در واحدهای تولیدی کاری سخت و زمانبر است که به بررسی‌های دقیقی نیاز دارد. حسابداری صنعتی به عنوان یکی از سخت‌ترین شاخه‌های حسابداری می‌تواند این امر خطیر را به انجام رسانده و با برآورد تمام هزینه‌های تولیدی یک محصول، قیمت‌گذاری آن برای ورود به بازار را ممکن سازد.
اگر ما بخواهیم بهای تولید شده محصولاتی مانند پوشاک، رب گوجه‌فرنگی، قطعات صنعتی، لوازم خانگی یا …. را محاسبه کنیم، باید تمام هزینه‌های مربوط به هزینه مواد اولیه، حقوق کارکنان، استهلاک تجهیزات، هزینه سوخت، حمل و نقل و …. را به‌صورت جداگانه حساب کنیم و در نهایت یک بهای تمام شده برای محصول خود در نظر بگیریم.
در پی برآورد این هزینه تمام شده خواهیم توانست برای تعیین مقدار سود تولید، قیمت‌گذاری مطلوب و معقولی را برای محصول خود انجام دهیم. تمام انجام این عملیات بر عهده حسابداری صنعتی خواهد بود.
حسابدار صنعتی کیست؟
حسابدار صنعتی کسی است که با دارا بودن تحصیلات عالیه و دانش عملی در زمینه حسابداری صنعتی، به برآورد بهای تمام شده محصولات از طریق بررسی موارد زیر می‌پردازد:
- برآورد هزینه‌های مستقیم تولید
هزینه‌هایی که به‌صورت مستقیم در مسیر تولید نقش دارند، همان هزینه‌های مستقیم هستند که از جمله آن‌ها می‌توان به هزینه مواد اولیه، دستمزد مستقیم کارکنان بخش تولید و سایر هزینه‌ها که در بخش‌های متفاوت تولید ممکن است به‌صورت مستقیم برای تولیدکننده ایجاد شود، اشاره کرد.
همچنین بخوانید : اصول حسابداری چیست؟
- برآورد هزینه‌های غیرمستقیم و سربار تولید
در واحدهای تولیدی علاوه بر هزینه‌های مستقیم، هزینه‌های غیر مستقیمی هم وجود دارد که نادیده گرفتن آن‌ها می‌تواند واحدها را دچار زیان‌های مالی فراوان کند. در واقع اگر قرار بود برای رسیدن به بهای تمام شده‌ی یک محصول، تنها روی هزینه مواد اولیه آن حساب کنیم، دیگر هیچ نیازی به واحد پیچیده‌ای چون حسابداری صنعتی در سازمان احساس نمی‌شد. پس می‌توان با اطمینان گفت که هزینه‌های غیرمستقیم و سربار نیز برای تعیین بهای تمام شده یک محصول ضروری هستند.
از جمله هزینه‌های غیرمستقیم یا سربار تولید می‌توان هزینه بیمه کارکنان، هزینه‌های جانبی پیمانکاران یا کارفرمایان، مواد شوینده برای تمیز کردن دستگاه‌ها، هزینه سرویس تجهیزات، تغذیه کارکنان و ….. را نام برد.
- بررسی مراکز هزینه
دیگر وظیفه یک حسابدار صنعتی، بررسی مراکز هزینه در یک واحد تولید است. منظور از «مرکز هزینه» بخش‌های مختلف تولید است که بخشی از هزینه‌ها در آن‌ها صرف می‌شود. مثلاً بخش‌های خط تولید، آماده‌سازی، بسته‌بندی، توزیع و …. می‌توانند هریک به صورت جداگانه یک مرکز هزینه برای واحد تولیدی محسوب شوند.
تقسیم‌بندی مراکز هزینه بر اساس صلاحدید مدیران و حسابداران صنعتی انجام می‌شود. این تقسیم‌بندی بدان دلیل انجام می‌شود تا برآورد هزینه‌های مختلف برای حسابداران راحت‌تر انجام شود. هر مرکز هزینه می‌تواند زیرمجموعه مرکز هزینه دیگر در سازمان باشد.
- تهیه گزارشات
یکی از وظایف اصلی حسابداران در واحدهای کاری، تحویل گزارشات دوره‌ای و ماهانه است. حسابداران صنعتی نیز موظف هستند گزارشات خود را به دو صورت «گزارشات درون سازمانی» و «گزارشات برون سازمانی» در دوره‌های زمان تعیین شده تحویل دهند.
منظور از گزارش درون سازمانی، گزارش مصرف مواد، موجودی محصولات تولید شده، موجودی مواد اولیه در انبار، دستمزدهای پرداخت شده و معوقه، هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم، بهای تمام شده و ….. محصولات است.
همچنین گزارشات برون سازمانی، گزارشاتی هستند که در آخر سال کاری برای واحدهای بازرگانی تنظیم می‌شوند. این گزارشات نیز شامل بهای تمام شده، مقدار سود و زیان و …. هستند که به شیوه‌ای متفاوت از گزارشات درون‌سازمانی تهیه می‌شوند.
حسابداران صنعتی تمام محاسبات فوق را به کمک نرم افزار مالی صنعتی انجام می‌دهند. در غیر اینصورت دسترسی به چنین محاسباتی ممکن نخواهد بود.
ضرورت استفاده از نرم‌افزار در حسابداری صنعتی
حسابداری چیست ؟ در حسابداری صنعتی به نرم‌افرارهای مخصوصی نیاز است تا به کمک آن‌ها تمام محاسبات برای بهای تمام شده یک محصول به درستی انجام شود. نرم‌افزارهای قدرتمند حسابداری صنعتی از جمله ضروریات واحدهای تولیدی هستند و استفاده صحیح از آن‌ها برعهده حسابداران صنعتی است.
در واقع مدیران برای پوشش دادن نیازهای زیر اقدام به استخدام حسابدار صنعتی و استفاده از نرم‌افزارهای حسابداری مخصوص می‌کنند:
- اطلاع از سود و زیان سازمان جهت تصمیم‌گیری برای برنامه‌های آتی
- کنترل و کاهش هزینه‌های تولید
- حضور در مناقصه‌ها
- افزایش یا کاهش حجم تولید براساس نیاز بازار و شرایط سازمان
- تغییر استراتژی‌های فروش و بازاریابی
- پذیرش یا عدم پذیرش سفارشات مشتریان
- محاسبه نقطه سر به سر فروش محصولات
- قیمت‌گذاری محصولات با حاشیه سود مناسب
- تصمیم‌گیری برای درون‌سپاری یا برون‌سپاری بخشی از کالاها
- تصمیم‌گیری برای راه‌اندازی واحدهای تولیدی جدید
- تغییر در فرآیند تولید (کیفیت محصول، حذف یک خط تولید یا ….)
با توجه به اهمیت محاسبات و نیازهای فوق برای یک سازمان، وجود حسابداری صنعتی و نرم‌افزارهای مربوط به آن برای هر واحد تولیدی ضروری است. لازم به ذکر است که تمام اطلاعات نرم‌افزارها باید به‌صورت مکرر پشتیبان‌گیری شوند تا در صورت ایجاد خلل، سازمان دچار مشکل نشود.
خوشبختانه برنامه‌نویسان کشورمان توانسته‌اند برنامه‌های داخلی مناسبی را برای انواع حسابداری در سازمان‌ها طراحی کنند. اگرچه هنوز هم برخی از نهادها از برنامه‌های خارجی برای محاسبات خود استفاده می‌کنند، اما برنامه‌های داخلی پتانسل لازم برای محاسبات حسابداری صنعتی را دارند.
همچنین بخوانید : تفاوت حسابداری و حسابرسی
البته لازم به ذکر است که برخی سازمان‌ها اقدام به طراحی نرم‌افزارهای اختصاصی برای سازمان خود می‌کنند تا یک نرم‌افزار مخصوص برای محاسبات حسابداری صنعتی خود داشته باشند.
تعریف اصطلاحات حسابداری صنعتی
در رشته حسابداری صنعتی اصطلاحاتی مخصوص وجود دارد که با استفاده از آن‌های مفاهیم بیشتری می‌توان در مباحث مختلف آن درک کرد. در ادامه تعدادی از این اصطلاحات را بررسی خواهیم کرد:
هزینه‌یابی و دایره هزینه‌یابی: منظور از هزینه‌یابی تعیین بهای کالای ساخته شده و تعیین موجود کالای در جریان است؛ منظور از کالاهای ساخته شده نیز کالاهایی است که فرآیند تولید به کلی پشت سر گذاشته و آماده ارائه هستند، است؛ همچنین در مقابل کالاهای ساخته نشده به معنی کالاهایی است که به این مرحله نرسیده و در دست تولید قرار دارد.
تولید: به پروسه‌ای که در طی آن مواد اولیه پس از گذارندن مراحلی تبدیل به محصول نهایی و قابل فروش می‌شود، تولید گفته می‌شود.
دستمزد: دستمزد همان حق‌الزحمه‌ای است که برای ایجاد روند تولید به کارگران پرداخت می‌شود.
سربار: سرباز هزینه‌ای بوده که به صورت غیر مستقیم در کارخانه و یا کار تولید مصرف می‌شود، مانند هزینه دستمزد نگهبانان و یا تعمیرات دستگاه
هزینه‌های اولیه: بهاری اولین هزینه‌هایی است که برای تولید محصول به طور مستقیم استفاده می‌شود، مانند هزینه مواد اولیه و دستمزد
ضایعات: در طی پروسه تولید ممکن است محصولاتی دچار خرابی، شکستن و آسیب دیدگی شوند که باعث هدر رفتن آن محصول شده و در بخشی از جریان تولید وقفه ایجاد می‌کند. به این بخش از تولید محصولات که از بین رفته و زمانی برای تولید را هدر داده است، ضایعات می‌گویند.
وظایف حسابداری صنعتی
وظایف حسابداری صنعتی به طور کل شامل چند مورد اصلی است:
نخستین وظیفه این رشته همکاری در برنامه‌ریزی، اجرای برنامه‌ها و تعیین بودجه‌های سازمان است. دومین وظیفه حسابداری صنعتی طبقه‌بندی، جمع‌آوری و گزارش‌دهی از اطلاعاتی است که کمک‌کننده تصمیم‌گیری‌های مدیریتی در رابطه با راه حل‌ها است. سومین قمست از وظایف حسابداری صنعتی اجرای قوانین، برنامه‌ریزی و تعیین ساختارهایی که علاوه‌بر بهبود وضعیت کنترل هزینه‌ها را نیز کاهش دهد. چهارمین وظیفه این رشته، تعیین ارزش موجودی‌های بخش‌های مختلف با سه هدف هزینه‌یابی، تعیین قیمت و کنترل میزان موجودی است. آخرین وظیفه مورد نظر از حسابداری صنعتی تعیین هزینه‌های انجام شده و میزان سود به دست آمده نسبت به آن است.
روش‌های انجام حسابداری صنعتی
حسابداری صنعتی به طور کل به شش روش اصلی انجام می‌شود که به اختصار هر کدام را توضیح خواهیم داد:
- هزینه‌یابی جذبی: این نوع روش انجام حسابداری صنعتی شامل کلیه هزینه‌های انجام شده برای تولید مانند مواد مستقیم ـ دستمزد مستقیم، سربار متغیر ساخت و سربار ثابت ساخت در کل بهای موجودی کالای مورد نظر در مرحله ساخت است.
- هزینه‌یابی مستقیم یا متغیر: هزینه‌یابی مستقیم و یا متغییر به آن دسته از هزینه‌های ساخت گفته می‌شود که با میزان حجم تولید تغییر می‌کند. در این روش دستمزد مستقیم سربار ساخت جز یکی از هزینه‌های متغیر تولیدی است. این هزینه در حساب‌هایی مانند کالای در جریان ساخت و در بهای تمام شده موجودی‌های آخر دوره مانند صورت‌حساب سود و زیان منظور می‌شود.
- هزینه‌یابی برآوردی یا تخمینی: این هزینه شامل هزینه‌ای برای یک قرارداد یا تصمیم خاص پیش‌بینی شده و مخارج پس از فروش است.
- هزینه‌یابی سفارش کار: این روش شامل مجموعه‌ای از قاعده‌ها و روش‌هایی است که برای جمع آوری، ثبت، تشخیص و تخصیص هزینه‌های تولید و تفکیک سفارش‌ها در فرآیند تولید از آغاز تا پایان عملیات تولیدی است. در روش هزینه‌یابی سفارش کار هزینه‌های تولید هر سفارش به شکل مجزا از دیگر سفارش‌ها جمع آوری و ثبت می‌شود. اسناد و مدارک مورد نیاز در این روش برگ درخواست مواد از انبار، کارت ساعت کار، برگه ساعات کارکرد کارگران و کارت سفارش کار است.
- هزینه‌یابی مراحل تولید یا مرحله‌ای: این روش توسط کارخانجات تولیدی که تولید انبوه دارند مورد استفاده قرار می‌گیرد. از این روش در کارخانجاتی مانند نساجی، مواد شیمیایی، صنایع نفت، کفش و موارد مشابه استفاده می‌شود.
- هزینه‌یابی استاندارد: هزینه‌یابی استاندار از پس کاربرد کنترل بودجه‌ای پدید می‌آید. در عملیات کنترل بودجه نتایج واقعی عملیات یک دایره با نتایج برنامه‌ریزی شده مقایسه شده در حالی که در هزینه‌یابی استاندارد نتایج واقعی تولید و فروش یک محصول را با نتایج برنامه ریزی شده آن سنجیده می‌شود. در روش هزینه‌یابی استاندارد قیمت تمام شده پیش‌بینی و سپس عملکرد واقعی در مقایسه با آن بررسی شده و علت این عدم تطابق مورد بررسی، تجزیه‌وتحلیل قرار می‌گیرد.
اجزاء و عوامل حسابداری صنعتی
اجزا و عوامل موثر روی حسابداری صنعتی شامل سه بخش است:
- مواد اولیه
- دستمزد
- سربار (سایر هزینه‌هایی که برای تولید صرف می‌شود مانند تعمیرات دستگاه‌ها، دستمزد نگهبانان، بیمه و … )
تمامی این اجزا در بخش‌های مختلف مانند روش‌های اجرای انواع حسابداری صنعتی به کار می‌رود.
جمع‌بندی
واحدهای تولیدی که نیاز دارند برای جهت‌دهی به فعالیت خود، بهای تمام شده محصولات را بدست بیاورند، برای این امر نیاز به تخصص در زمینه حسابداری صنعتی دارند. بدون وجود حسابداری صنعتی در سازمان، پی بردن به بهای تمام شده کالاها ممکن نخواهد بود؛ به همین خاطر این نوع از حسابداری مورد توجه زیاد مدیران واحدهای تولیدی است.
در واقع این محاسبات حسابداری صنعتی است که می‌تواند سازمان را در جهت رسیدن به اهداف مالی و غیرمالی خود هدایت کند. بدون بررسی‌های این واحد و گزارشات آن، تمام فعالیت سازمان‌های تولیدنهاد در هاله‌ای از ابهام خواهد بود. حسابداری مالی توانایی انجام تمام محاسبات هزینه مستقیم و غیرمستقیم تولیدی را نداشته و نمی‌تواند جایگزین حسابداری صنعتی شود.
سازمان‌های بزرگ در کنار حسابداران مالی خود، از دانش حسابداران صنعتی استفاده می‌کنند تا تمام جنبه‌های تولید را در دست بگیرند و بتواند هربار تصمیم جدیدی برای تولیدات خود اتخاذ کنند. هر واحد کوچک یا بزرگی که در زمینه تولیدی کار کند، حتماً به حسابداری صنعتی نیاز خواهد داشت.
