حسابرسی داخلی و حسابرسی مستقل چه تفاوت هایی با هم دارند؟
اگر خواهان یک اقتصاد سالم با کمترین میزان تقلب و فساد درون یک سیستم هستید باید روی حسابرسی آن مجموعه تمرکز کنید.
فرقی نمی‌کند این مجموعه شامل کل سیستم اقتصادی یک کشور است یا فقط یک شرکت خصوصی یا دولتی ارائه دهنده خدمات؛ در هر صورت برای جلوگیری از هر تقلبی و روشن شدن تمامی حساب‌های مالی به حسابرسی نیاز دارید.
در حالت کلی حسابرسی به مجموعه‌ای از فعالیت‌ها برای بازرسی و جست‌وجو در کلیه مدارک و اسناد یک شرکت برای کشف تقلب و اشتباهات انجام شده بدون جانب‌داری از هر شخص خاصی گفته می‌شود. این بررسی‌ها بر اساس استانداردهای مشخص انجام شده و حسابرس باید در انتها یک گزارش کامل از فعالیت‌هایی که انجام داده به همراه نتیجه کار خود به شخص یا اشخاص درخواست دهنده حسابرسی ارائه دهد.
فرایند حسابرسی انواع مختلفی دارد که ما در این مقاله به بررسی حسابرسی داخلی، حسابرسی مستقل و تفاوت‌های میان این دو می‌پردازیم.
حسابرسی داخلی چیست؟
زمانی که شخص یا گروهی به عنوان حسابرس از سوی هیئت مدیره یا مدیر عامل یک نهاد مامور بررسی و تحلیل فعالیت‌ها و فرایندهای مالی یک شرکت می‌شوند حسابرسی داخلی صورت می‌گیرد.
حسابرسی داخلی به صورت مستمر یا دوره‌ای فعالیت‌های مالی را کنترل کرده و گزارشات خود را ارائه می‌دهد. توجه داشته باشید که واحد حسابرسی داخل شرکت کاملا مستقل از بخش حسابداری فعالیت می‌کند.
از آنجایی که حسابرسی داخلی تمامی فعالیت‌ها و فرایندهای مالی داخل یک سیستم را کنترل می‌کند، می‌تواند روشی برای ارزیابی ریسک و کنترل خطرات احتمالی که ممکن است برای افراد دارایی‌ها و معاملات آینده یک کشور رخ دهد.
یادتان باشد حسابرسی داخلی فقط زمانی مفید و قابل استفاده است که به صورت بی‌طرف فعالیت کند و هیچ شخص یا واحد دیگری در انجام امور این واحد دخالت نکند.
اهداف حسابرسی داخلی
- مدیر عامل، هیئت مدیره و سهامداران از رعایت استانداردهای مربوطه و صحت گزارش‌های مالی که واحد مالی شرکت آنها را ارائه مطمئن می‌شوند.
- کلیه واحد‌ها و بخش‌های شرکت مورد بررسی قرار می‌گیرند تا همه آیین‌نامه‌ها و بخش‌نامه‌های شرکت را رعایت کنند تا کم کاری و تقلبی در آنها انجام نشود.
- در صورت تشخیص هر گونه تقلب و فساد در سازمان، آن را پیگیری و شناسایی می‌کند.
- از آنجایی که همه بخش‌ها را به صورت مستمر کنترل می‌کند قادر است اشتباهات موجود در سیستم را شناسایی و اصلاح کند.
حسابرسی مستقل چیست؟
امروزه شرکت‌های حسابرسی زیادی در سراسر کشور فعالیت می‌کنند که بر اساس قرارداد با نهادها و شرکت‌های مختلف عملیات حسابرسی را انجام می‌دهد و گزارشات مربوطه را به هیئت مدیره و صاحبان سهام ارائه می‌دهد. به این فرایند که در آن موسسات حسابرسی به بررسی و ارزیابی شواهد و اسناد مالی یک شرکت بدون جانب‌داری و بی‌طرف می‌پردازند و در ازای آن حقوق دریافت می‌کنند حسابرسی مستقل می‌گویند.
حسابرسی مستقل بر اساس استانداردهای مشخص شده توسط انجمن‌های مربوطه در هر کشوری انجام می‌شود و هدف اصلی آن ارزیابی اسناد و صورت‌های مالی سیستم مربوطه است.
این نوع حسابرسی به عنوان یک امر قانونی برای شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی و خصوصی که در بازار بورس حضور دارند حتما باید انجام شده و گزارشات مربوط به آن نیز به تمامی صاحبان سهام و ذی‌نفعان ارائه شود.
اهداف حسابرسی مستقل
- بررسی تمام صورت‌ها و اسناد مالی از نظر رعایت تمامی اصول و قوانین مربوط به هر سازمان
- ارائه یک گزارش مطمئن از فرایندهای آن شرکت برای تمام سهامداران و ذی‌نفعان
- گزارش باید بر اساس استانداردهای حسابرسی و نسبت به اسناد و صورت‌های مالی ارائه شود.
تفاوت حسابرسی داخلی و حسابرسی مستقل
تفاوت‌های حسابرسی داخلی و حسابرسی مستقل از نظر ویژگی‌های مختلف آنها عبارتند از:
- کار هر یک از آنها در سیستم
حسابرس مستقل بر گزارش‌های مالی نظارت کرده و بر اساس آنها ارزیابی انجام می‌دهد اما کار حسابرس داخلی کنترل فعالیت‌های داخلی هر شرکت است و به نوعی در نقش مشاور جهت انجام معاملات مختلف و ریسک‌ها ظاهر می‌شود و در مورد درستی فعالیت‌های انجام شده به هیئت مدیره و سهامداران اطمینان می‌دهد.
همچنین حسابرسی مستقل بر اساس استانداردهای بین‌المللی آن صورت می‌گیرد که با استانداردهای حسابرسی داخلی کاملا متفاوت است.
- گزارش ارائه شده
گزارش حسابرسی مستقل روشن و واضح بوده و به صورت کتبی است اما گزارش حسابرسی داخلی می‌تواند به اشکال مختلف مثل گزارش کتبی، شفاهی، پاورپوینت و… بر اساس خلاقیت حسابرس در جلسات هیئت مدیره ارائه شود زیرا هدف از انجام آن بررسی مشکلات موجود است.
همچنین گزارش حسابرسان داخلی از عنوان، اهداف، دامنه کار، پیشینه شرکت، رتبه بندی، نتایج دوره‌ای کار، مشاهدات فردی و فهرست افرادی است که گزارش به آنها ارائه می‌شود.
در صورتی که گزارش حسابرسان مستقل شامل مقدمه، مسئولیت‌هایی که هیئت مدیره در قبال گزارشات مالی دارند، مسئولیت قانونی خود حسابرس، اسنادی که بر اساس آن ارزیابی صورت می‌گیرد، اظهارنظر، گزارشی برای سایر اقدامات قانونی که باید انجام شود و سایر مسئولیت‌های قانونی است.
- تحصیلات هر کدام از حسابرس‌ها
در حسابرسی مستقل فرد باید دارای تجربه و تحصیلات در زمینه مالی باشد تا گزارش و نظارت مفیدی انجام دهد اما در حسابرسی داخلی لزومی ندارد که فرد حتما در زمینه مالی و حسابداری تحصیل کرده باشد می‌توان از شخصی که در سایر رشته‌ها نظیر مهندسی صنایع، مهندسی عمران، انواع مدیریت، مهندسی فناوری اطلاعات یا کامپیوتر و… نیز فعالیت می‌کند استفاده کرد زیرا اگر حسابرس داخلی تنها در زمینه مالی تحصیل کرده باشد شاید نتواند گزارش کامل و مورد اطمینانی را به هیئت مدیره و سهامداران ارائه دهد.
- استانداردهای مورد نظر در حسابرسی
حسابرسان داخلی و مستقل باید گزارشات خود را بر اساس استانداردهای مشخص شده ارائه دهند بر همین اساس استانداردهای حسابرسی مستقل شامل ۴۱ اصل و استانداردهای حسابرسی داخلی شامل ۵۱ اصل بین‌المللی بوده که تمام زمینه‌های عمومی، اجرایی، عملکرد و پیاده سازی است.
- هدف ارائه گزارش
هدف از گزارش حسابرسی داخلی ارزیابی و بررسی سیستم داخلی سازمان است و کنترل آن به صورتی انجام می‌شود تا سازمان به اهداف مورد نظر خود برسد. در صورتی که گزارش حسابرسی مستقل تنها بر اساس اسناد و صورت‌های مالی شرکت در دوره‌های گذشته است.
- دسترسی استفاده کنندگان از گزارش
گزارش حسابرسی داخلی بر اساس فعالیت‌ها و به اعضای درون سازمان ارائه می‌شود اما گزارش حسابرسی مستقل به افراد برون سازمان نیز داده می‌شود یعنی گزارش حسابرسی داخلی برای اعضا کمیته حسابرسی، هیئت مدیره و مدیر عامل تهیه می‌شود و همچنین حسابرس به عنوان فرد پیگیر مسئولیت مشاوره در ریسک‌های مالی و معاملات را به افراد بالادست سازمان دارد.
اما در گزارش حسابرسی مستقل باید گزارش ارزیابی را به سهامداران و ذی‌نفعان آن سازمان ارائه دهند و حسابرس به صورت قراردادی کار می‌کند پس بعد از انجام حسابرسی و ارائه گزارش هیچ مسئولیت دیگری ندارد.
- الزام قانونی برای انجام نوع حسابرسی
حسابرس داخلی یک فرد حقیقی به حساب می‌آید و در صورت صلاح دید مدیر عامل برای ارزیابی فعالیت‌های شرکت شروع به کار می‌کندو اما حسابرس مستقل یک فرد حقوقی است که بر اساس قوانین و مقررات هر شرکتی موظف است به آن مراجعه کند.
این الزام قانونی برای همه شرکت‌ها یا سازمان‌های خصوصی و دولتی که در بازار سرمایه نیز حضور دارند ضروری است.
- ابزار مورد استفاده
در حسابرسی داخلی مهم‌ترین ابزار برای حسابرس روابط عمومی بالا برای انجام مصاحبه‌ها در ارزیابی سیستم است. در صورتی که مهم‌ترین ابزاری که برای انجام حسابرسی مستقل مورد استفاده قرار می‌گیرد دانش بالا و تحصیلات در زمینه حسابداری برای ارزیابی درست صورت‌های مالی است.
- داشتن استقلال در حسابرسی
هرچند داشتن استقلال و بی‌طرف بودن برای انواع حسابرسی از شروط اولیه است اما از آنجایی که حسابرسان داخلی توسط خود مدیر عامل روی کار می‌آیند استقلال آنها به اندازه حسابرسان مستقل زیاد نیست. حسابرسان باید بتوانند در انجام تصمیمات خود بی‌طرفی را رعایت کرده و مستقل عمل کنند و پیشنهادات خود را ارائه دهند.
حسابرسی داخلی معمولا در جهت رسیدن اهداف بلند مدت شروع به کار می‌کند و دارای برنامه‌ریزی استراتژیک است ولی حسابرسان مستقل برای ارائه گزارش در یک دوره مالی مشخص ۶ ماهه یا ۱ ساله استخدام می‌شوند.
وظایف مشترک حسابرسان داخلی و حسابرسان مستقل
برخلاف تمام تفاوت‌هایی که در حسابرسی داخلی و حسابرسی مستقل وجود دارد حسابرسان در هر دو مورد دارای وظایف مشترکی هستند که شامل موارد زیر است:
- کنترل‌هایی که روی حساب‌های بانکی سازمان و گردش مالی آنها باید انجام شود.
- کنترل‌هایی که روی اسناد و صورت‌های مالی جهت پرداخت حقوق کارکنان و نحوه محاسبه آنها صورت می‌گیرد.
- کنترل و بررسی‌هایی که روی هزینه‌های سازمان و بودجه مورد استفاده انجام می‌شود.
- کنترل و بررسی مدارک مربوط به ورود و خروج انبار و اطلاع دقیق از موجودی انبار و در صورت نیاز انجام انبارگردانی برای جمع‌آوری اطلاعات لازم
حسابرسان در چه اموری حق دخالت ندارند
وظیفه اصلی حسابرسان ارزیابی و بررسی اسناد و صورت حساب‌های مالی شرکت بوده و هر چند که استقلال آنها برای انجام وظایف‌شان مهم است اما حق دخالت در بعضی از امور شرکت را ندارند. این کارها عبارتند از:
- هر چند حسابرسان روی اسناد معاملات نظارت می‌کنند اما اجازه لغو هیچ معامله‌ای را بر اساس تصمیم خود با مشتری ندارند.
- حسابرسان اجازه ندارند هیچ گونه تغییری در اسناد مالی شرکت انجام دهند.
- حسابرسان نمی‌توانند بدون اطلاع و اجازه از مدیران گزارش نتایج کار آنها را به هیئت مدیره ارائه دهند.
- آنها نمی‌توانند به برگه‌های فاکتور فروشندگان دسترسی پیدا کرده و فاکتورهای پرداخت را تایید کنند.
- حسابرسان به هیچ عنوان حق ندارند با تصمیم شخصی خود اقدام به اخراج، استخدام، جابه جایی و… کارمندان کنند حتی در صورت ثابت شدن تقلب و فساد آنها
آیا حسابرسی با حسابداری تفاوت دارد؟
هر چند شاید کسانی که این دو مفهوم را برای اولین بار با هم می‌شنوند تفاوتی میان آنها قائل نشوند و همین‌طور هر دو این کارها از یک علم مشترک استفاده کنند و از یک رشته و شاخه دانشگاهی باشند اما ماهیت اصلی این دو کار به طور کلی با هم تفاوت دارد چرا که حسابداری شامل عملیات‌ها و فعالیت‌هایی در جهت ثبت گزارش‌ها و فرایندهای مالی شرکت یا سازمان است اما هدف از حسابرسی بررسی و ارزیابی دقیق روی این گزارش‌ها و فرایندهای مالی ثبت شده است.
از طرف دیگر نوع و شیوه فعالیت حسابدار و حسابرس نیز کاملا متفاوت است و حسابدار موظف است هر روزه به صورت مستمر و دائم اقدام به ثبت همه فعالیت‌های مالی شرکت کند اما حسابرس فقط در مواردی که احساس نیاز در ارزیابی امور وجود دارد وارد عمل می‌شود.
همچنین مهم‌ترین تفاوت میان این دو گروه در توانایی‌ها و مهارت‌های آنها است زیرا یک حسابدار باید از قدرت محاسبه بالایی برای کنترل و ثبت فرایندهای مالی برخوردار باشد در صورتی که مهارت اصلی که یک حسابرس به آن نیاز دارد تیزبینی و قدرت تحلیل گزارش‌های ثبت شده است.
نتیجه گیری
با توجه به تمام مطالب بیان شده درباره تفاوت حسابرسی داخلی و حسابرسی مستقل و همچنین تعریف و ویژگی‌های هر یک از آنها هر سازمانی با توجه به نیاز خود باید از حسابرسی استفاده کند زیرا این کار باعث بهبود وضعیت اقتصادی سازمان و جامعه می‌شود و شرکت‌ها برای رشد و دستیابی به اهداف‌شان با نظر مدیر عامل و هیئت مدیره به حسابرسی داخلی نیاز دارند و اگر می‌خواهند در بورس و بازار سرمایه حضور داشته باشند و به سهامداران خود درباره روند کار اطمینان خاطر دهند حتما باید از حسابرسی مستقل استفاده کنند.
یکی از مواردی که در انتخاب حسابرس مستقل باید به آن توجه کرد مورد اعتماد بودن حسابرس مستقل و موسسه حسابرسی طرف قرارداد است پس در انتخاب آن دقت کنید زیرا آینده کاری سازمان شما به آن وابسته است.
